Tης ΤΑΝΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ

Κυριακή πρωί, γύρω στις έντεκα. Δύο-τρεις γυναίκες και ένας άντρας, όλοι γύρω στα 40, καπνίζουν στην είσοδο μονοκατοικίας στο Νέο Ψυχικό. Ο διάκοσμος στην αυλή φωνάζει «παιδικό πάρτι». Μπλε μπαλόνια, μεγάλη ταμπέλα «Happy Birthday», όλοι στη γειτονιά ξέρουν ότι ο μικρός Φοίβος έκλεισε τα 4. Η μαμά του απολογείται για όσα έλεγε παλιά: Ορκιζόταν ότι δεν θα κάνει μεγάλο πάρτι, πριν… «Πριν γεννήσω έβλεπα αλλιώς τα πράγματα. Τώρα καταλαβαίνω ότι όταν όλοι κάνουν πάρτι, κάπως τελικά αισθάνεσαι την υποχρέωση να κάνεις κι εσύ. Κάθε Σαββατοκύριακο έχουμε και μια εκδήλωση», σημειώνει η Ζωή Μ., καθηγήτρια, η οποία κάνει ιδιαίτερα μαθήματα. Ο τετράχρονος Φοίβος είναι το πρώτο και πιθανότατα το μοναδικό παιδί που θα κάνει όπως λέει η ίδια.

Το μέσο παιδικό πάρτι δεν κοστίζει λιγότερο από 500 ευρώ, δεδομένου μάλιστα ότι πάρτι για νήπιο σημαίνει πρόσκληση και για τους γονείς. Και βέβαια, είναι και οι δραστηριότητες, και το καλό σχολείο, και τα play date, γιατί «τι να κάνει;» το παιδί μόνο του και η υποστήριξη στα μαθήματα και ο ποιοτικός χρόνος με το παιδί και… και… Η γονεϊκότητα –και ας μην κρυβόμαστε, κυρίως η μητρότητα– στις μέρες μας έχει εξελιχθεί σε ένα πολύ απαιτητικό μακροχρόνιο πρότζεκτ, που χρειάζεται χρήμα, χρόνο, διάθεση, σκέψη και πολλή ενέργεια.

Και κάπως έτσι φτάσαμε στο «καλός γονιός» να σημαίνει στην πράξη γονιός ενός παιδιού. Γιατί «σε πόσα απαιτητικά πρότζεκτ να αντεπεξέλθει ένας άνθρωπος που επιπλέον έχει και απαιτητική δουλειά», αναρωτιέται η Ιωάννα Π., η οποία είναι δικηγόρος και έχει ένα κορίτσι το οποίο είναι 18 ετών.

Στοιχεία που παρουσιάζουν οι Financial Times (ανάλυση στοιχείων από τον ΟΑΣΑ – Eurostat) δείχνουν ότι, παρά το γεγονός ότι σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες δίδονται επιδόματα και εφαρμόζονται πολιτικές στήριξης της οικογένειας και του παιδιού, o δείκτης γονιμότητας μειώνεται σταθερά. Παρά τις πολιτικές στήριξης που εφαρμόζονται σε πολλές χώρες, οι δημογραφικοί δείκτες δεν δείχνουν σημάδια ανάκαμψης.

Η κουλτούρα που έχει αναπτυχθεί στον σύγχρονο κόσμο όσον αφορά τον τρόπο ανατροφής ενός παιδιού, σε συνδυασμό βέβαια με τις απαιτήσεις της κοινωνίας από τα ενήλικα μέλη της που γίνονται γονείς, συντελεί σε μεγάλο βαθμό στην υπογεννητικότητα. Ενώ ο μέσος όρος των κονδυλίων για υποστήριξη φιλικών προς την οικογένεια πολιτικών στις χώρες του ΟΟΣΑ από το 1985 έως το 2022 έχει αυξηθεί από 500 ευρώ σε 1.000 ευρώ, ο δείκτης γονιμότητας έχει πέσει από το 1,7 στο 1,4 και βρίσκεται κάτω από το αναγκαίο ποσοστό αναπλήρωσης γενεών. Αναλύοντας τα στοιχεία από πλούσιες χώρες, ο δείκτης γονιμότητας δεν είναι μεγαλύτερος σε εκείνες όπου η φροντίδα των παιδιών υποστηρίζεται οικονομικά από το κράτος. Χαρακτηριστικά στην περίπτωση της Φινλανδίας, όπου το μέσο ποσό στήριξης ανά οικογένεια πλησιάζει τα 1.500 ευρώ, ο δείκτης γονιμότητας το 2022 έπεσε κάτω από 1,3. Αυτό σημαίνει ότι, για μεγάλο μέρος του πληθυσμού, η σύνδεση ανάμεσα στο εισόδημα και στην απόκτηση παιδιού δεν είναι τόσο ευθύγραμμη όσο θα μπορούσαμε να υποθέσουμε. Οι φιλικές προς την οικογένεια πολιτικές έχουν σοβαρό αντίκτυπο στις κοινωνικές δομές και σχέσεις, και διευκολύνουν αυτούς που ήδη έχουν αποφασίσει να κάνουν παιδιά να τα μεγαλώσουν καλύτερα. Δεν πείθουν, όμως, όσους έχουν ένα παιδί να προχωρήσουν στο επόμενο και ακόμη περισσότερο αυτούς που λένε «όχι» σε αυτή τη δύσκολη και, κυρίως, διά βίου δέσμευση να αναιρέσουν την απόφασή τους.

Στη Γαλλία, όπου οι μητέρες ασχολούνται το ίδιο ή και λιγότερο σε σύγκριση με το 1965 με την ανατροφή των παιδιών τους ημερησίως, διατηρείται σε σταθερό επίπεδο ο δείκτης γονιμότητας.

Το γαλλικό μοντέλο
Η ανάλυση των στοιχείων δείχνει ότι ο μέσος όρος των ωρών απασχόλησης των γυναικών με τα παιδιά τους ημερησίως σήμερα έχει αυξηθεί σημαντικά σε σύγκριση με το 1965 και έχει φτάσει τις 3-4 ώρες καθημερινά σε χώρες όπως η Ισπανία, η Ολλανδία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Μεγάλη Βρετανία. Απρόσμενα η Γαλλία, η μόνη χώρα όπου οι μητέρες ασχολούνται το ίδιο το 2020 ή και λιγότερο συγκριτικά με το 1965 με την ανατροφή των παιδιών τους ημερησίως, μόλις δύο ώρες, έχει καταφέρει να διατηρήσει σε σταθερό επίπεδο τον δείκτη γονιμότητας.

Ο κ. Bύρων Κοτζαμάνης, καθηγητής Δημογραφίας, τονίζει ότι υπάρχει εξήγηση γι’ αυτά τα δεδομένα. «Στη Γαλλία, εδώ και δεκαετίες επέλεξαν ένα μοντέλο στήριξης της οικογένειας που δεν βασίζεται σε επιδόματα, αλλά σε κοινωνικές παροχές όπως παιδικοί σταθμοί και παιδικές κατασκηνώσεις, που απευθύνονται στους ανθρώπους που έχουν μειωμένα εισοδήματα. Η Γαλλία έχει επίσης ένα μεγάλο ποσοστό πληθυσμού από τις πρώην αποικίες που ακριβώς ανήκουν σε χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα αλλά ως κουλτούρα κάνουν περισσότερα παιδιά».

«Οι Γάλλοι, πάντως, ακολουθούν ένα μοντέλο γονεϊκότητας που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πιο ψυχρό, πιο αποστασιοποιημένο σε σχέση με τους άλλους Ευρωπαίους», επισημαίνει η παιδοψυχολόγος Μαρία Ηλιοπούλου, η οποία έχει σπουδάσει στη Γενεύη και έχει κάνει μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (DEA) στο Paris V.

Oσον αφορά το τι απαιτείται να κάνεις για το παιδί σου σήμερα και πώς αυτό συνδέεται με τον αριθμό των παιδιών που αποφασίζει να κάνει ένα ζευγάρι, η κοινωνιολόγος Αντιγόνη-Aλμπα Παπακωνσταντίνου, επίκουρη καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, αναφέρει ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το ένα της παιδί «έχει βρεθεί σε ένα τμήμα 20 ατόμων, όπου τα εννέα παιδιά προέρχονται από οικογένειες με τρία παιδιά, οκτώ από οικογένειες με δύο παιδιά και μόνο τρία είναι μοναχοπαίδια. Σε αυτό το τμήμα, όλη τη χρονιά δεν έγινε κανένα πάρτι. Αντιθέτως, στο τμήμα όπου πηγαίνει το άλλο μου παιδί, που είναι όλο μοναχοπαίδια, κάνουν συνέχεια πάρτι», λέει. «Είναι η λογική “θα κάνω ένα παιδί και θα του προσφέρω τα πάντα”» συμπληρώνει. «Ζητάμε πλέον παρά πολλά από τους γονείς και όλες αυτές οι απαιτήσεις τούς αποτρέπουν από το να κάνουν παιδιά. Από την άλλη, θέλουμε να δώσουμε τα πάντα στα παιδιά μας. Ομως, αυτό δεν έχει νόημα, γιατί κανένας άνθρωπος στη ζωή του δεν θα έχει τα πάντα. Ζούμε σε κοινωνίες πιο ευέλικτες από ποτέ και αυτό που πρέπει να μάθουν τα παιδιά είναι να προσαρμόζονται και να μπορούν να αναγνωρίσουν και να αρπάξουν την ευκαιρία. Τα παιδιά δεν κερδίζουν όταν “σκίζονται” στα μαθήματα και στις δραστηριότητες».

Ναι, αλλά όταν έτσι κάνουν όλοι, εσύ πώς θα πάρεις το ρίσκο να κάνεις κάτι διαφορετικό; Εντάξει, το πάρτι είναι συζητήσιμο, αλλά γίνεται να μη μάθει το παιδί δύο γλώσσες; Και αν μπορείς, δεν είναι καλύτερα να πάει σε ιδιωτικό σχολείο;

Το να είσαι γονιός είναι δουλειά
Η Δήμητρα Φ. είναι ιδιωτική υπάλληλος και έχει ένα αγόρι το οποίο σήμερα είναι 12 χρόνων. Ο τρόπος με τον οποίο έχει διαμορφωθεί η ζωή της όλα αυτά τα χρόνια δεν αφήνει περιθώρια για άλλον έναν ανάλογο κύκλο μητρότητας. «Oταν γέννησα, είχα πει στη δουλειά ότι θα πάρω μόνο δύο μήνες άδεια. Oμως μετά δεν ήθελα, αλλά και δεν μπορούσα να γυρίσω με τόσο μικρό μωρό. Hξερα ότι αν γύριζα θα παγιδευόμουν σε ένα δύσκολο ωράριο και δεν θα γυρνούσα σπίτι παρά αργά το απόγευμα», λέει. «Δεν είχα βοήθεια για το παιδί και έτσι για έξι μήνες δεν βγήκα σχεδόν από το σπίτι», θυμάται. Οι οικονομικές απαιτήσεις αυξάνονταν όσο το παιδί μεγάλωνε. «Είναι ακριβό σπορ το παιδί. Σκέφτεσαι, θα το βγάλω στη ζούγκλα, πρέπει να το εξοπλίσω όσο καλύτερα μπορώ». Οι εποχές έχουν αλλάξει αναλογίζονται οι γονείς και αυτό τους προσθέτει άγχος και ευθύνες. «Παλιά δεν υπήρχαν τόσο μεγάλοι κίνδυνοι. Τώρα δεν μπορείς να αφήσεις το παιδί να γυρίσει μόνο του από το σχολείο. Επίσης, τώρα ξέρουμε περισσότερα. Oταν σου λένε ότι δεν πρέπει να τρώει ζάχαρη, αυτό κάτι σημαίνει. Από την άλλη, πώς να πείσεις ένα παιδί να μη φάει ζάχαρη», συμπληρώνει.
Για την Ιωάννα Π., δικηγόρο, είναι ξεκάθαρο: «Το να είσαι γονιός είναι δουλειά. Πρέπει να σκεφτείς σε πόσα άτομα έχω τον χρόνο και το ψυχικό απόθεμα να προσφέρω ποιοτική υπηρεσία».
Oπως υπογραμμίζει η ίδια, πολλοί από αυτούς που σήμερα είναι γονείς μεγάλωσαν με το γνωστό επιχείρημα «και εμείς που μεγαλώσαμε με τον παλιό τρόπο, τι πάθαμε;».

«Πολλοί από εμάς μεγαλώσαμε με γονείς που θα μπορούσαν να ονομαστούν αδιάφοροι με τα σημερινά δεδομένα. Oχι ότι δεν μας προσέφεραν τα βασικά, αλλά δεν ήταν αυτό που λέμε “επί το έργον”. Πολλοί εξαιτίας αυτού έχουμε διάφορα θέματα υγείας, π.χ. μυοσκελετικά, γιατί κανείς δεν μας είπε ότι πρέπει να γυμναζόμαστε, ή με τα δόντια μας γιατί δεν πηγαίναμε σε οδοντιάτρους». Η φράση «εκείνη την εποχή, δεν έδιναν σημασία σε αυτά» πρέπει να είναι η πλέον συχνή, ανάμεσα σε ανθρώπους που σήμερα έχουν πάρει τη θέση του γονιού όταν μιλούν για τη δική τους παιδική ηλικία. «Με βάση αυτά τα προσωπικά βιώματα, θέλεις να γίνεις πιο συνειδητός γονιός. Eπειτα, το ιδιωτικό σχολείο είναι μια επιλογή. Αν μπορείς, την προτιμάς. Oμως έτσι το παιδί δεν έχει φίλους στη γειτονιά και σε τρώνε τα δρομολόγια. Κάνοντας το πρώτο παιδί, συνειδητοποιείς αυτό που ήδη υποψιαζόσουν και καταλαβαίνεις ότι δεν έχεις τις αντοχές και τον χρόνο να επαναλάβεις το εγχείρημα», περιγράφει η Ιωάννα Π.

Οι περισσότερες σημερινές γυναίκες εργάζονται και για να καταφέρουν να ανταποκριθούν σε όσα απαιτούνται ώστε να «είσαι καλή μητέρα», αναγκάζονται να αφήσουν πίσω τη δουλειά τους ή βρίσκονται συνέχεια στο κυνήγι χρόνου και αλληλοσυγκρουόμενων αρμοδιοτήτων. «Oταν εργάζεσαι στον ιδιωτικό τομέα είναι πολυτέλεια να κάνεις και δεύτερο παιδί. Για να πάρεις τους βαθμούς και να δεις δασκάλους και καθηγητές, πρέπει να λείψεις. Για να πας στις εξετάσεις, πρέπει να λείψεις. Είναι το παιδί άρρωστο; Πρέπει να λείψεις. Ακόμη και αν μπορείς να το κάνεις, ξέρεις ότι η δουλειά μένει πίσω. Και φτάνεις να δουλεύεις τις νύχτες και να έχεις σπασμένα νεύρα», εξηγεί η Δάφνη Κ., που έχει ένα αγόρι στην εφηβεία. «Βάζουμε υψηλά στάνταρντ; Μα αν δεν το κάνουμε έχουμε ενοχές, γιατί έστω και με πίεση, αν ξέρουμε ότι μπορούμε, θέλουμε να προσφέρουμε στα παιδιά μας», καταλήγει.

Οι αριθμοί
Σε 1.000€ είχε αυξηθεί το 2022 ο μέσος όρος των κονδυλίων για υποστήριξη φιλικών προς την οικογένεια πολιτικών στις χώρες του ΟΟΣΑ, από 500 ευρώ το 1985.

Στο 1,4 έπεσε ο δείκτης γονιμότητας το 2022 στις χώρες του ΟΟΣΑ, από 1,7 το 1985.

3-4 ώρες είναι ο μέσος όρος ημερήσιας ενασχόλησης των γυναικών με τα παιδιά τους σήμερα σε χώρες όπως η Ισπανία, η Γερμανία και η Μεγάλη Βρετανία, από περίπου μία ώρα το 1965.