Κάποιοι είπαν πως η Λέσβος είναι το νησί των Μουσείων και αυτό είναι η αλήθεια,γιατί ένας ευλογημένος τόπος, που παράγει πολιτισμό από τη βαθιά αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έχει πολλά να πει και ακόμα περισσότερα να κληροδοτήσει στις γενιές που ακολουθούν.

Οι αρχαιολογικές Συλλογές του νησιού, το αρχαιολογικό Μουσείο στη Μυτιλήνη, οι οργανωμένοι και διαμορφωμένοι αρχαιολογικοί χώροι και τα σπουδαία μνημεία της Αρχαίας Λέσβου που παραμένουν ορατά σε όλοτο νησί, αδιάψευστοι μάρτυρες των έργων των ανθρώπων που έζησαν και δημιούργησαν στη Λέσβο, παρουσιάζουν την ιστορική διαδρομή του νησιού από την τέταρτη προχριστιανική χιλιετία ως το 1353 μ.Χ., όταν η Λέσβος δόθηκε στον Γατελούζο ως γαμήλιο δώρο για τον γάμο του με τη Μαρία Παλαιολογίνα.

Το Βυζαντινό Μουσείο, η Συλλογή της Μονής Λειμώνος, τα παλαιοχριστιανικά μνημεία,τα κάστρα και οι οχυρώσεις και οι μεγαλοπρεπείς μεταβυζαντινοί ναοί,συμπληρώνουν κατά κάποιο τρόπο την ιστορική εικόνα του νησιού από τον 4ομεταχριστιανικό αιώνα ως την κατάκτηση της Λέσβου από τους Τούρκους το 1462. Τα λουτρά,οι βρύσες και τα Τζαμιά, οι οχυρώσεις, που προστέθηκαν στα Κάστρα και οι καινούργιες, που έγιναν στην ύπαιθροτεκμηριώνουν την παρουσία των Οθωμανών στο νησί.

Η οικονομική ιστορία του νησιού,συνυφασμένη με την καλλιέργεια της ελιάς, αποτυπώνεται κυρίως στα ειδικά Μουσεία της ελιάς στη Γέρα και στην Αγ. Παρασκευή. Υπογραμμίζεται από τις επιβλητικές αποθήκες λαδιού στη Μυτιλήνη και τα εξαιρετικά δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, τα γνωστά ελαιοτριβεία και σαπωνοποιεία, που βρίσκονται σε όλο το νησί.

Τα ειδικά μουσεία Θεοφίλου και Τεριάντ στη Βαρειά, «οι πινακοθήκες» στη Μυτιλήνη και τη Μήθυμνα, με έργα κυρίως Λεσβίων εικαστικών και το ηλεκτρονικό μουσείο Ιακωβίδη στα Χίδηρα, υπαινίσσονται το ρεύμα μιας σπουδαίας καλλιτεχνικής δημιουργίας, που εκδηλώθηκε τον 19ο αιώνα στηΛέσβο. Η «αφέλεια» της λαϊκής δημιουργίας αποτυπώνεται κατεξοχήν στα μοναδικά έργα του Θεόφιλου και άλλων,που δημιούργησαν προς αυτή την κατεύθυνση, όπως η γνωστή ταλαντούχος λαϊκή ζωγράφος Ελένη Κουρτζή.

Η Λέσβος συμμετέχει στην εικαστική δημιουργία, που αναπτύσσεται ταυτόχρονα στην ελεύθερη Ελλάδα και σύντομα θα γνωρίσει την ακαδημαϊκή ζωγραφική και τα καλλιτεχνικά ρεύματα της Ευρώπης που έφθασαν στην Αθήνα μετά τη συγκρότηση της ελεύθερης Ελλάδος σε κράτος το 1833.

Στα μέσα του 19ου αιώνα ο έφηβος Γεώργιος Ιακωβίδης, άφησε τα Χίδηρα και τις αγροτικές ασχολίες, για να αναζητήσει μια καλύτερη ζωή στη Σμύρνη και από εκεί στο Παρίσι και στο Μόναχο. Επέστρεψε στην Αθήνα μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους με κυριότερη αποσκευή την «ακαδημαϊκή»τέχνη στη ζωγραφική και ίδρυσε μαζί μεάλλους (Λύτρα κ.λ.π.) το Σχολείο των Τεχνών (Πολυτεχνείο).

Ο Γ. Ιακωβίδης, ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της «Σχολής του Μονάχου» άνοιξε το δρόμο του ρεαλισμούστην ελληνική τέχνηκαι στους Λέσβιουςεπίσης,που φοίτησαν στο «Σχολείο των Τεχνών» και κάποιοι αργότερα στη Σχολή Καλών Τεχνών.

Έτσι αυτοί δημιούργησανστο πλαίσιο των αρχών της ακαδημαϊκής ζωγραφικήςκαι ανέδειξαν την τέχνη στη Λέσβο.Πολλοίταλαντούχοι Λέσβιοι προτίμησαν τα πνευματικά κέντρα της Ευρώπης, κυρίως το Παρίσι, όπως ο Πρωτοπάτσης και ο μέγας τεχνοκριτικός και «εκδότης» Τεριάντ.

Οι Λέσβιοι εικαστικοί είναι σπουδαίοι. Το μπαρόκ, που έρχεται από την Κωνσταντινούπολη και το ροκοκό από τη Δύση συγκρούονται και συνυπάρχουν συνάμα στις τοιχογραφίες και οροφογραφίες των αρχοντικών και τα δημόσια κτήρια του νησιού.

Η Λέσβος είναι ένα απέραντο ζωντανό Μουσείο, που για να το δεις χρειάζεσαι μέρες πολλές και για να το νοιώσεις θέλεις μια ζωή.

Το δομημένο περιβάλλον είναι μοναδικό. Τα εκλεκτικιστικά κτήρια με το έντονο μπαρόκ της Ανατολής, τα νεοκλασικά, η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των κατοικιών στα χωριά , τους πύργους και τα απίστευτα βιομηχανικά κτήρια, που μένουν ως μάρτυρες πλούτου μια άλλης εποχής, συνιστούν το δομημένο περιβάλλον, που αποτελεί από μόνο του ένα ιδιαίτερο και παράδοξο ανοιχτό μουσείο.
Η περίοδος της οθωμανικής κατάκτησης δηλώνεται με θρησκευτικά και κοσμικά κτήρια, τζαμιά, λουτρά, σπίτια με σαχνισιά.

Τα μνημεία της φύσης της Λέσβου είναι εξαιρετικά. Στην κορυφή βέβαια βρίσκεται το υπέροχο και μοναδικό απολιθωμένο δάσος, που προσεγγίζεται με τον πιο ορθό μουσειολογικό τρόπο, τόσο με το μουσείο, όσο και με την οργάνωση της έκθεσης των «κατά χώραν» απολιθωμένων κορμών.

Όλες οι ιστορικές περίοδοι είναι προσεγγίσιμες στη Λέσβο δια μέσου των μουσείων και των μνημείων.

Αντίθετα, για την ιστορία από την Οθωμανική κατάκτηση ως τα μέσα του 20ου αιώνα,που είναι πολύ λίγο γνωστή στους πολλούς, δεν υπάρχει στη Λέσβο μουσείο με την έννοια της επιστημονικής προσέγγισης,της αντικειμενικής γνώσης και συνάμα με τη χρήση εργαλείων, που οδηγούν στον εκπαιδευτικό ρόλο του Μουσείου για όλες τις ηλικίες.Εξ όσων γνωρίζω υπάρχει υλικό, στα χέρια ιδιωτών (κατάλογοι, φιρμάνια, σφραγίδες της Δημογεροντίας, δημόσια έγγραφα,προικοσύμφωνα, διαβατήρια, τεκμήρια για τη Φιλική Εταιρία, κατάλογοι αυτών που χρηματοδότησαν τον αγώνα κ.λ.π.).

Μέχρι τώρα η προσέγγιση γίνεται με ελάχιστα επιστημονικά άρθρα, ανακοινώσεις σε συνέδρια και διατριβές,που αφορούν στη Λέσβο αυτής της εποχής, δυσπρόσιτα στους πολλούς. Το θέμα είναι να δώσουμε την ευκαιρία να γνωρίσουν όλοι,όχι μόνον οι ξένοιεπισκέπτες αλλά και όσοι κατοικούν σε αυτόν τον τόπο,την ιστορία του νησιού. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο δια μέσου ενός μουσείου ειδικού.

Άλλα μέσα για να περάσει η γνώση δεν απαγορεύονται, αντίθετα συμβάλλουν στο πολιτιστικό γίγνεσθαι.Στη διάλεξη όμως θα πάει αυτός που ενδιαφέρεται και το επιστημονικό βιβλίο δεν το πλησιάζει κανείς. Θα το αγοράσουν μόνον οι ερευνητές. Στο Μουσείο όμως θα πάει, θα ρωτήσει, θα μάθει και μετά θα φέρεικαι τους φίλους του, εφόσον τομουσείο εφαρμόζει τις σύγχρονες πρακτικές μουσειολογίας και παραμένει ανοιχτό στην κοινωνία.

Το μουσείο εκτός των άλλων έχει διδακτικό χαρακτήρα. ΟΙ μαθητές θα διδαχθούν έξω από τις σχολικές αίθουσες και θα μάθουντην ιστορία και τον πολιτισμό μέσα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα παίζοντας.

Η πρόταση μου είναι ναγίνει ένα μουσείο νεότερης μνήμης και ιστορίας στηΜυτιλήνη, που θα καλύπτει και το κομμάτι της πλούσιας λαογραφίας,όπως και την πολύ σημαντική ιστορία του ερασιτεχνικού θεάτρου στο νησί.

Όλα τα μικρά και μεμονωμένα τεκμήρια της ιστορίας οι μαρτυρίες που διέσωσε η προφορική παράδοση, θα γίνουν αντικείμενο μελέτης από τους ειδικούς επιστήμονες αφού το Μουσείο νεότερης ιστορίας και μνήμης θα λειτουργήσει ως «αποθετήριο» όλων αυτών των πληροφοριών και τεκμηρίων.

Το Μουσείο ή Κέντρο νεότερης Ιστορίας και Μνήμης θα μπορούσε να στεγαστεί σε ένα από τα εξαιρετικά αρχοντικά της πόλης .

Πιστεύω ότι στο Πλωμάριθα μπορούσε να γίνει μια έκθεση για την απελευθέρωση του νησιούτο 1912, δεδομένου ότι από κάποιους κατοίκουςτου Πλωμαριού ξεκίνησε η απελευθέρωση της Λέσβου, αφού από εκεί έφυγε κρυφά το καΐκι που πήγε στον Κουντουριώτη το μήνυμα και την πρόσκληση με χίλιες και μία αβάσιμες υποσχέσεις, για «οργανωμένο στρατό»( που ΔΕΝ υπήρχε) στο νησί.

Είναι γεγονός ότι ο εγκλεισμός μας έδωσε τον χρόνο να σκεφθούμε. Μας επέτρεψε να ονειρευθούμε να κάνουμε σχέδια για το μέλλον .

Το μεγάλο Συνέδριο με τις 200 περίπου συμμετοχές, που οργάνωσε η Εφορεία Αρχαιοτήτων το Φθινόπωρο του 2019 στη Λήμνο με θέμα τα «Ιερά», έδωσε την αφορμή στον διαλογισμό και τον διάλογο με τον Παύλο Τριανταφυλλίδη για την επιλογή του χώρου, που θα μπορούσε να φιλοξενήσει μια τόσο μεγάλη επιστημονική συνάντηση στην τόπο μας. Το συμπέρασμα είναι ότι στην πόλη της Μυτιλήνης ή στο ευρύτερο περιβάλλον, δεν υπάρχει ένα Συνεδριακό Κέντρο, μολονότι υπάρχουν χώροι που θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τέτοιες λειτουργίες.

Θα μπορούσε να επιλεγεί ένα από τα βιομηχανικά κτήρια της περιοχής, δεδομένου ότι στα βιομηχανικά κτήρια του νησιού έχουν γίνει πολλά μέχρι τώρα. Δύο λειτουργούν,με μεγάλη επιτυχία,ως ειδικά Μουσεία και ένα ως ή Κέντρο Πολιτισμού, αλλά τα περισσότερα παραμένουν κλειστά ή εγκαταλελειμμένα.
Στην πολύπαθη Μόρια 5 χιλιόμετρα από τη Μυτιλήνη, υπάρχουν τουλάχιστον δύο εργοστάσια παραγωγής λαδιού ( ελαιοτριβεία ), που παραμένουν κλειστά. Το ένα καταρρέει, το άλλο βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση. Έχουν και τα δύο άνετο ακάλυπτο χώρο και βοηθητικά κτίσματα. Βρίσκονται στην είσοδο του οικισμού κοντά στην ιστορική εκκλησία του Αγ. Βασιλείου και η αναβάθμιση τους θα δημιουργούσε ένα κεντρικό σημείο αναφοράς πολιτισμού του άξονα, που οδηγεί στο αρχαίο υδραγωγείο και τον λόφο του Αγ. Δημητρίου με το Σχολείο και την εκκλησία του 1848.

Για την αποδοχή μιας τέτοιας πρότασης θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η μικρή απόσταση από τους Πύργους Θερμής και την πόλη της Μυτιλήνης, όπου υπάρχουν ξενοδοχειακές υποδομές .Η πρόταση μου είναι ένα από τα κτήρια αυτά να διαμορφωθεί σε Συνεδριακό Κέντρο και πολλαπλών πολιτιστικών δράσεων , όπως εκθέσεις διαλέξεις , μουσικές εκδηλώσεις , κινηματογράφο ( κυρίως το Χειμώνα )Θα μπορούσε να λειτουργεί και μια μικρή έκθεση σχετική με την ιστορία του οικισμού που αριθμεί 2500 χρόνια και τμήμα αρχείου με επίκεντρο τη μοναδική βιβλιοθήκη του Μαύρου.

Η μετατροπή ενός από τα δύο ελαιοτριβεία σε Συνεδριακό Κέντρο ή Πολυχώρο που θα συμπεριλαβάνεται και το Συνεδριακό Κέντρο, δεν είναι ακριβή λύση, που θα ενδυναμώσει την οικονομία της περιοχής και θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας

* Η Αγλαΐα Αρχοντίδου – Αργύρη είναι αρχαιολόγος. επίτιμη Διευθύντρια του Υπουργείου Πολιτισμού, επίτιμη Διευθύντρια του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών.