Λίγοι γνωρίζουν το ρόλο του Υποπλοίαρχου Κωνσταντίνου Μελά στα γεγονότα της απελευθέρωσης της Μυτιλήνης και ύστερα όλης της Λέσβου το 1912. Λίγοι γνωρίζουν ότι ο μόλις 38 χρόνων το 1912, Κωνσταντίνος Μελάς ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα που σημαδεύτηκε πολιτικά στο λεγόμενο «ατυχή» Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 για να προσδιοριστεί στη συνέχεια ως συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου. Λίγοι γνωρίζουν ότι ο Κωνσταντίνος Μελάς ήταν ο πρώτος πολιτικός και στρατιωτικός Διοικητής της ελεύθερης από τις 8 Νοεμβρίου 1912 Λέσβου.

Με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Λέσβου και των 100 χρόνων από την ίδρυση των προσκόπων της Λέσβου, το διήμερο 8 και 9 Δεκεμβρίου 2012 πραγματοποιήθηκε στο Συνεδριακό Κέντρο του Επιμελητηρίου Λέσβου διημερίδα με θέμα: «Ο πρώτος πολιτικός και στρατιωτικός Διοικητής Λέσβου Κωνσταντίνος Μελάς και η εποχή του».

Εκεί μεταξύ των άλλων πολύ σημαντικών για την ιστορία της Λέσβου, παρουσιάσθηκαν από τους ομιλητές (ο υπογράφων μεταξύ αυτών) τα γραμμένα στα Γαλλικά γράμματα του Κωνσταντίνου Μελά προς την πεθερά του (και πρώτη του εξαδέλφη) Ασπασία Αθ. Μουτσοπούλου, το γένος Ανδρέα Βαλλιάνου. Η σύζυγός του Μελά Αλεξάνδρα βρισκόταν στο μέτωπο ως εθελόντρια αδελφή.

Το σύνολο των μοναδικής ιστορικής αξίας αυτών επιστολών, διασώθηκαν και παραχωρήθηκαν προς έρευνα στο Σώμα Ελλήνων Προσκόπων από την κ. Μαρία Χωραφά - Μελά εγγονή του απελευθερωτή της Λέσβου. Είναι γραμμένα στη Γαλλική γλώσσα και μεταφράστηκαν από την ίδια την κ. Χωραφά – Μελά. Την άνοιξη του 2019 οι επιστολές περιλήφθηκαν στο βιβλίο του Χρήστου Σταθόπουλου «Κωνσταντίνος Μελάς. Ένας άδολος πατριώτης. Ένας φανατικός δημοκράτης. Ένας σπουδαίος πρόσκοπος».

Το πρώτο από αυτά τα γράμματα που δημοσιεύουμε σήμερα, αποτελεί ένα πολύτιμο ιστορικό ντοκουμέντο, σταλμένο στις 13 Νοεμβρίου από τη Μυτιλήνη. Περιγράφει τα όσα συνέβησαν και αναδεικνύεται μέσα από αυτό η προσωπικότητα του Μελά αλλά και η εικόνα της ελεύθερης πόλης και των ανθρώπων της.

Η πρώτη επιστολή του Κωνσταντίνου Μελά από τη Μυτιλήνη στις 13 Νοεμβρίου 1912 

Η επιστολή

Αγαπητή μητέρα,
Τόσος ενθουσιασμός, τόσες αξέχαστες στιγμές. Φτάσαμε στην Μυτιλήνη στις 5 ½ το πρωί, και με την αυγή, αυτή η ωραία και μεγάλη πόλη έβλεπε ν’ ανατέλλει η πολυπόθητη ημέρα. Κατά τις 8, μία άκατος με άσπρη σημαία πήγε να ζητήσει από τον κυβερνήτη να παραδώσει την πόλη.

Έγιναν διαπραγματεύσεις και δώσαμε διορία δύο ώρες στον Βαλή για ν’ απαντήσει. Στην λήξη της προθεσμίας αυτής, αποβιβάστηκαν δυο λόχοι ναυτών που δεν συνάντησαν την παραμικρή αντίσταση. Πρέπει να σας πω ότι όταν αποβιβαζόταν ο απεσταλμένος μας, ένα τεράστιο πλήθος είχε συγκεντρωθεί στην προκυμαία και ρίχνανε τουφεκιές στον αέρα για να δείξουν την χαρά τους. Είχα πάρει εντολή να καταλάβω την πόλη και τα δημόσια κτήρια. Επί κεφαλής ενός λόχου πήγα στο Κυβερνείο όπου με περίμενε ο Βαλής του Αρχιπελάγους και ο κυβερνήτης της νήσου, και οι δυο μιλούσαν θαυμάσια γαλλικά.

Πολύ συγκινημένοι, μου είπαν: «Διαθέτετε την δύναμη, δεν μας μένει παρά να σας υπακούσομε.» Ανταλλάξαμε μερικές κουβέντες και απεσύρθησαν στα δικά τους, και άμα την έξοδό τους διέταξα να αποδώσουν στρατιωτικές τιμές στον Βαλή που φάνηκε πολύ συγκινημένος. Φωτογραφήθηκε η σκηνή, και θα σας στείλω την φωτογραφία. Έλαβα αμέσως την εξουσία, και τότε άρχισε το μαρτύριό μου: επισκέψεις, φιλιά, οδηγίες να δώσω, αποφάσεις να πάρω, εντολές να συλλάβουν αιχμαλώτους κ.λπ.. Κατ’ αρχήν προσπαθήσαμε να βρούμε χρήματα, αλλά ούτε πεντάρα υπήρχε και το νησί είναι πάμπλουτο, απέφερε στην Τουρκία 1.000 λίρες ημερησίως!

Παραείχα πολλή δουλειά με την στρατιωτική και πολιτική διακυβέρνηση (για την οποία είμαι πολύ άπειρος) και γι’ αυτό είμαι πανευτυχής που στείλανε έναν πολιτικό κυβερνήτη. Ένα στρατιωτικό τάγμα είχε αποβιβασθεί συγχρόνως με μας και κατέλαβε τα υψώματα κοντά στην πόλη, διότι ο τουρκικός στρατός με περίπου 1.800 άνδρες είχε αποσυρθεί στα ενδότερα της νήσου και αυτή την στιγμή, βρίσκεται σε 14 ώρες πεζοπορίας από εδώ. Είμαστε σε διαπραγματεύσεις με τον στρατό για να παραδοθούν.

Βρήκα εδώ τον Γεώργιο Κορατζά που διορίστηκε πολιτικός μου σύμβουλος, και πολύ χάρηκα! Έφυγε σήμερα το πρωί για την Χίο που πρέπει να καταλαμβάνεται τώρα. Φαντάσου την έκπληξή μου όταν σε μία δεξίωση των προυχόντων είδα τον Φίλιππο Χρυσοβελώνη να μπαίνει στο γραφείο μου μ’ ένα τάγμα πεζικού. Παρακάλεσα αμέσως τον ταγματάρχη να μου τον αποσπάσει για ν’ αναλάβει την επιθεώρηση και την παραλαβή όλων των υπηρεσιών σχετικών με οικονομικά θέματα.

Τον έχρισα υπουργό οικονομικών και ήταν πολύ αστείο να τον βλέπεις με στολή απλού στρατιώτη να παραλαμβάνει με τον υπηρεσιακό διερμηνέα την Αγροτική Τράπεζα (πολύ πλούσια) οθωμανικό ίδρυμα. Εγκατεστάθηκα για ύπνο στο Προξενείο, και παρεχώρησα ένα δωμάτιο στον Φίλιππο και άλλο ένα στον Μανώλη Τομπάζη, τον υιό του Ιάκωβου που είναι κι αυτός στον στρατό και που θα χρίσουμε εισαγγελέα της Κυβέρνησης για το Δημόσιο Χρέος. Όσο δεν γίνεται μάχη, αυτοί οι δυο ταλαίπωροι μπορούν ν’ απολαμβάνουν την πολυτέλεια ενός κρεβατιού και μιας λεκάνης.

Σήμερα έγινε η Δοξολογία. Ήταν ένα μοναδικό θέαμα και μεγάλη η συγκίνηση όταν ο Μητροπολίτης άρχισε την δοξολογία ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη». Τι ενθουσιασμός! Σταματώ για σήμερα, ελπίζω να μου στείλουν την αλληλογραφία μου από την Λήμνο.

Η κάρτα του Κωνσταντίνου Μελά ως πρώτου πολιτικού και στρατιωτικού Διοικητή Λέσβου

Ποιος ήταν
Γεννημένος στις 13 Ιουνίου του 1874 στη Μασσαλία της Γαλλίας, ο Υποπλοίαρχος του Βασιλικού Ναυτικού, Κωνσταντίνος Μελάς, αδελφός του ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα Παύλου Μελά καθώς και της Άννας Μελά-Παπαδοπούλου, γνωστότερης και ως «Μάνα του Στρατιώτη» για την προσφορά της στους Βαλκανικούς Πολέμους, εγκαθίσταται στην ελεύθερη από τις 8 Νοεμβρίου 1912 Μυτιλήνη, πρώτος πολιτικός και στρατιωτικός Διοικητής.

Ένα μήνα μετά δίνει στον Κλαπάδο της κεντρικής Λέσβου την τελική μάχη της απελευθέρωσης του νησιού. Και στις 20 Ιανουαρίου του 1913, σφραγίζει τη νέα εποχή που ανέτειλε για τη Λέσβο, με την ίδρυση στην αίθουσα τελετών του ιστορικού Γυμνασίου της Μυτιλήνης την πρώτη Προσκοπική Ομάδα της Λέσβου. Από τις αρχές ακόμα του 1911 έχει αφιερωθεί στον Προσκοπισμό. Μεταφράζει τα πρώτα εγκόλπια και μαζί με τον Αθανάσιο Λευκαδίτη οδηγεί τα παιδιά της πρώτης Ελληνικής προσκοπικής Ομάδας στις εξοχές της Αθήνας.

Ο Κωνσταντίνος Μελάς (στο μέσον της μεσαίας σειράς) με άλλους αξιωματικούς έξω από το σπίτι του

Οθωμανού Νομάρχη Λέσβου στο Κιόσκι όπου η σημερινή Λέσχη Αξιωματικών. Σώζονται τα σε ημικύκλιο τοποθετημένα σκαλοπάτια που διακρίνονται στη φωτογραφία

Ο Κωνσταντίνος Μελάς ασχολήθηκε με την πολιτική. Εκλέχτηκε βουλευτής Ιωαννίνων με το κόμμα των Φιλελευθέρων το 1915 και 1920.
Όπως όλα τα μέλη της οικογένειάς του, έτσι και αυτός υπερασπίστηκε το όραμα της «Μεγάλης Ιδέας» παραμένοντας μέχρι τέλους ακραιφνής «Βενιζελικός» συμμετέχοντας σε πρωτοπόρες πολιτικές διεργασίες όπως ο «Εκπαιδευτικός Όμιλος» και το Κίνημα Παπαναστασίου. Για τη δράση του αυτή υπέστη πολλές διώξεις της εξορίας συμπεριλαμβανομένης.

Πέθανε το 1953 έχοντας προλάβει να βάλει ένα ακόμα θεμέλιο της Ελληνικής Κοινωνίας. Αυτό της τουριστικής ανάπτυξης, ιδρύοντας τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (ΕΟΤ).