Στράτης Μυριβήλης: Ένας λογοτέχνης ‑ διανοούμενος στην υπηρεσία του μετεμφυλιακού κράτους
Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΝΤΖΑΡΗΣ Δημοσίευση 5/4/2019
Ο
Στράτης Μυριβήλης, όπως είναι σε όλους γνωστό, έχει μια πλούσια και πετυχημένη διαδρομή στη λογοτεχνία και τα ελληνικά γράμματα το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Έχει όμως και μια πλευρά του έργου του που είναι ίσως λιγότερο γνωστή στο ευρύ αναγνωστικό κοινό. Την περίοδο 1946 – 1952 είχε μια συνεχή και διαρκή παρουσία με ραδιοφωνικές εκπομπές, διαλέξεις, αρθρογραφία σε εφημερίδες και περιοδικά του δεξιού και ακροδεξιού τύπου ως ένας φλογερός αντικομουνιστής διανοούμενος.
Με μια ματιά μόνο στις δημοσιεύσεις της περιόδου μέσα από το αρχείο του[1] θα βρει κανείς κείμενα όπως «Ένας κουκουές λόγιος και η Παναγία»[2] ή το κείμενο «Μια παρένθεση για το στρατιώτη» στο οποίο μεταξύ των άλλων γράφει : «...Οι παρθένες σέρνουνται στα σκλαβοπάζαρα και ξεπορνεύουνται για να ρέψει η φυλή, να μολευτεί στην ίδια την πηγή της. Δυο χιλιάδες κορίτσια άρπαξαν αυτά τα χτήνη μόνο μέσα στον Οχτώβρη που μας πέρασε. Σε εκατόν ογδόντα λογαριάζουνται μονάχα οι παπάδες που σφάχτηκαν ως τώρα απ’ τους Γιενιτσάρους του κομμουνισμού...» [3]
Αν κάποιος διάβαζε το παρακάτω απόσπασμα, χωρίς να γνωρίζει το συγγραφέα του, θα μπορούσε να υποθέσει πως είναι τμήμα ενός άρθρου κάποιου αρχηγού παρακρατικής ακροδεξιάς Οργάνωσης ή κείμενο στη φιλοβασιλική λεσβιακή εφημερίδα «Στέμμα».
«...Δεν τολμά γιατί σκέφτεται ο χρυσοθήρας και προστατεύει στα κρυφά και στα φανερά τους κακούργους. Και κανείς δεν τολμά να χτυπήσει το τσεκούρι στη φωτιά, να βγη στη μέση σαν Κράτος Κυρίαρχο, να πάρει από τα χέρια των ανάξιων γονειών αυτά τα εκκολαπτόμενα επονιτάκια, που είναι χιλιάδες, πιο πολλές χιλιάδες από εκείνα που μας άρπαξε το παιδομάζωμα και να τα κλείσει σε κατασκηνώσεις πολιτισμού και εθνικής αγωγής για να τα αποξενώσει από το πνευματικό χασίς που τα ποτίζουν οι προπαγανδιστές πρωί – βράδυ. Τί είν’ αυτό που γυρεύω; Μια μεγάλη, μια πανελλήνια οργάνωση της Μακρονήσου γυρεύω, για τα δηλητηριασμένα νιάτα, σαν αυτή που αυτοσχεδίασε και τόσο άξια έφερε σε τέλος ο Στρατός μας...»
Τι λέει εδώ ο συντάκτης του κείμενου αυτού; Ζητά λίγο πολύ από το Κράτος να επεκτείνει το «πετυχημένο» πείραμα της Μακρονήσου σε ολόκληρη τη χώρα, να γίνει όλη η Ελλάδα ένα στρατόπεδο εθνικής αναγέννησης στα πρότυπα της Μακρονήσου για τα «εκκολαπτόμενα επονιτάκια που είναι χιλιάδες»!
Πόσο ανατριχιαστική άραγε ακούγεται η επίκληση αυτή στις μέρες μας, που τα φαντάσματα του ακροδεξιού παρελθόντος ξυπνούν, όχι μονάχα στην Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη; Και πόσο λυπηρό πράγματι είναι, όταν διαπιστώνει κανείς πως το απόσπασμα αυτό είναι ένα μικρό μέρος από μια διάλεξη του δημοφιλούς Μυτιληνιού λογοτέχνη Στράτη Μυριβήλη στη Καλαμάτα το καλοκαίρι του 1948; Η διάλεξη αυτή εκδόθηκε από το Διοικητικό Συμβούλιο της Λαϊκής βιβλιοθήκης της Καλαμάτας σε μπροσούρα το Νοέμβρη του 1948 με τίτλο : «Ο Κομμουνισμός και το παιδομάζωμα»
Η μπροσούρα κλείνει με μια επίκληση του Μυριβήλη στο «Πνεύμα του Γράμμου». Γράφει ο Μυριβήλης : «...Το πνεύμα του Γράμμου σαν έλθει η ώρα θα κατεβεί στις πολιτείες, θα κατεβεί στις καρδιές μας να γίνει συνείδηση πανελλήνιου εξαγνισμού... Το πνεύμα του Γράμμου είναι η αισιοδοξία και η πίστη μου... Γιαυτόν τον ανώνυμο φαντάρο, γι’ αυτόν τον ήρωα Χωροφύλακα, γι’ αυτόν τον φτωχό Μ.Α.Υ. πρέπει να κινηθεί, να κινείται αδιάκοπα, άγρυπνα, ακούραστα, γενναιόδωρα, η στοργή μας, η φροντίδα μας, η αγάπη μας, η έγνια μας..».
Ένας λόγος απόλυτα διχαστικός που ξεχειλίζει από φανατισμό και μίσος και μάλιστα προερχόμενος, από εκείνον, που την αμέσως προηγούμενη περίοδο είχε χαρακτηριστεί, όχι άδικα, ως ο κατεξοχήν αντιπολεμικός λογοτέχνης.
Η διάλεξη αυτή δεν είναι δυστυχώς ένα μεμονωμένο συμβάν στις εμφυλιοπολεμικές συνθήκες της εποχής.
Ήταν μια πολιτική και ιδεολογική επιλογή που συνοδοιπορούσε με την μοναδική «νόμιμη» αντίληψη που υπήρχε στην ελληνική κοινωνία την αντίστοιχη ιστορική περίοδο. Και το τμήμα αυτό του έργου του, τον κατατάσσει σε έναν από τους βασικούς οργανικούς διανοούμενους του μετεμφυλιακού κράτους.
Θα ήταν λοιπόν εξαιρετικά ενδιαφέρον αν στο συνέδριο που γίνεται αυτές της μέρες στη Μυτιλήνη για το συντοπίτη μας μεγάλο λογοτέχνη, υπήρχε μια παρέμβαση που θα τοποθετούσε τον Μυριβήλη στο ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο που ο ίδιος επέλεξε να ενταχθεί, στη δεκαετία του ’40, αμέσως μετά την γερμανική κατοχή.
[1] Βλέπε, Μαρία Μανταμαδιώτου, Ανάδυση και διαδρομές του εθνικισμού στην Ελλάδα: Παρίσι-Αθήνα. Κουλτούρα, ιδεολογία και πολιτική, Case Study “Η Μυτιλήνη και η Λεσβιακή Άνοιξη. Η περίπτωση του Στράτη Μυριβήλη”, σελ. 23, 24 και 27
[2] Αρχείο Μυριβήλη, φάκ. 6.1, δακτυλόγραφο κείμενο, 1947 ή 1948 (περί της σχέσης των κομμουνιστών με τη χριστιανική θρησκεία).
[3] Αρχείο Μυριβήλη φάκ. 6.1., 21-12-1947, ραδιοφωνική εκπομπή (αναφορές στα Δεκεμβριανά και στον κομμουνισμό · Σλαύοι vs Έλληνες)