Η οικονομία της Τουρκίας βρίσκεται σε εντεινόμενη συνεχή κρίση, εδώ και μήνες. Η τελευταία κίνηση του Ερντογάν να απολύσει τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας και να τον αντικαταστήσει με έναν πιο ευέλικτο και αφοσιωμένο διοικητή έχει ήδη οδηγήσει στη μεγαλύτερη μείωση των επιτοκίων στην ιστορία της. Αυτό, όμως, που δεν αφήνει κανένα περιθώριο αισιοδοξίας για το μέλλον της τουρκικής οικονομίας είναι οι γεωπολιτικές πιρουέτες του προέδρου της χώρας.

Σύμφωνα με πηγές του πρακτορείου «Bloomberg», το δημοσιονομικό έλλειμμα στην Τουρκία αναμένεται να ξεπεράσει φέτος τον στόχο του 1,8% του ΑΕΠ και να φθάσει το 2,8%. Σενάρια θέλουν, επίσης, την τουρκική κυβέρνηση να περνάει τον Οκτώβριο νόμο για την αύξηση του ορίου στο δημόσιο χρέος.

Υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι διεμήνυσαν, από τον περασμένο μήνα, στους τραπεζίτες πως η τουρκική κυβέρνηση θα υπερβεί τους στόχους για το δημόσιο χρέος και το δημοσιονομικό έλλειμμα, καθώς οι οικονομικές συνθήκες στη χώρα επιδεινώνονται λόγω της επιβράδυνσης στην ανάπτυξη και της μαζικής φυγής επενδυτών.

Πώς σκέφτεται ο Ερντογάν να σταθεροποιήσει την ταραγμένη οικονομία εγκαίρως για τις επόμενες εθνικές εκλογές, μέσα σε διάστημα 18 μηνών;

Στις 25 Ιουλίου, ο νέος διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας, Murat Uysal, μείωσε το βασικό επιτόκιο της τράπεζας κατά 4,25%, από 24% σε 19,75%.

Στις αρχές Ιουλίου είχε προηγηθεί η απομάκρυνση του διοικητή της κεντρικής τράπεζας Μουράτ Τσετίνκαγια και η αντικατάστασή του από τον υποδιοικητή Μουράτ Ουισάλ.

Αυτήν ήταν η απόφαση του Τούρκου προέδρου, που ζητούσε επίμονα αλλαγή πλεύσης της νομισματικής πολιτικής με τη μείωση των επιτοκίων.

Το μείζον πρόβλημα της τουρκικής οικονομίας είναι, όμως, η έλλειψη επενδυτικής εμπιστοσύνης. Ο Ερντογάν, ασκώντας αυταρχική πολιτική και υιοθετώντας επιθετική ρητορική απέναντι στις ΗΠΑ και όχι μόνον, έχει απομονώσει και έχει επιτείνει την οικονομική αβεβαιότητα στη χώρα.

Με 24% μέχρι τις 24 Ιουλίου, η Τουρκία είχε το υψηλότερο επιτόκιο οποιασδήποτε άλλης μεγάλης οικονομίας στον κόσμο.

Όμως μετά την πρώτη μείωση η λίρα μόλις που αντέδρασε με αποτέλεσμα ο Ερντογάν να απαιτήσει να συνεχίσει ο Ουισάλ με περαιτέρω μειώσεις. Με τον τρόπο αυτό, ο Τούρκος πρόεδρος έδειξε την έλλειψη σεβασμού του ή αλλιώς τη μεγάλη του άγνοια για μια από τις ισχυρότερες εντολές της παγκόσμιας οικονομίας, ότι δηλαδή οι πολιτικοί δεν έχουν κανένα δικαίωμα να παρεμβαίνουν στην ιερή επιχείρηση των «θεών του χρήματος», αυτών που εκ της θέσεώς τους ελέγχουν τις κεντρικές τράπεζες.

Τα υψηλά επιτόκια ήταν απόφαση του πρώην διοικητή της τουρκικής κεντρικής τράπεζας για να σταματήσει την ελεύθερη πτώση της τουρκικής λίρας το 2018, για την οποία ο Ερντογάν κατηγόρησε τις ξένες παρεμβάσεις.

Στην πραγματικότητα, ο Ερντογάν είχε δίκιο στο βαθμό που η αμερικανική Fed είχε αρχίσει μια μεγάλη σειρά από αυξήσεις των επιτοκίων της και την Ποσοτική Σκλήρυνση που μετέδιδε κύματα κλονισμού σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, οι ενέργειες της Fed σαφώς δεν προορίζονταν ειδικά για την Τουρκία.

Τα προηγούμενα χρόνια, ο Ερντογάν και η τουρκική οικονομία είχαν εκμεταλλευθεί σχεδόν μια δεκαετία ιστορικά χαμηλών παγκόσμιων επιτοκίων, μετά το οικονομικό «ατύχημα» του 2008.

Κατά τη διάρκεια της οικονομικής έκρηξης στην Τουρκία, η φτηνή πίστωση προκάλεσε άνθηση στην κατασκευή ξενοδοχείων, διαμερισμάτων, γεφυρών, σιδηροδρόμων και άλλων έργων που δημιούργησαν τεράστια οικονομική ανάπτυξη, αλλά κυρίως με χρήματα δανεισμένα από το εξωτερικό σε δολάρια ή σε γιεν Ιαπωνίας ή σε ευρώ.

Μέχρι το 2018, οι τουρκικές εταιρείες κατείχαν περίπου 200 δισεκατομμύρια δολάρια σε ξένα δάνεια. Όταν η Fed ξεκίνησε την αντιστροφή της, ξένοι δανειστές σε αγορές υψηλού κέρδους, όπως η Τουρκία, άρχισαν να βγαίνουν, φοβούμενοι το χειρότερο, οδηγώντας σε κατάρρευση της λίρας.

Από τον Ιανουάριο του 2018 μέχρι σήμερα, η λίρα έχασε ένα συγκλονιστικό 37% έναντι του δολαρίου, καθώς οι Τούρκοι και οι ξένοι επενδυτές την εγκατέλειψαν, καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την αποπληρωμή των ξένων δανείων από τα κέρδη.

Οι εταιρείες χρεοκόπησαν, η ανεργία αυξήθηκε επίσημα στο 15% και ο πληθωρισμός κοντά στο 25% τον Οκτώβριο του 2018, καθώς η τιμή των εισαγόμενων αγαθών αυξήθηκε.

Όλα αυτά οδήγησαν στην εκλογική ήττα του κυβερνώντος κόμματος και προσωπικά του Ερντογάν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας και σε ένα ταραγμένο γεωπολιτικό σκηνικό, το οποίο δημιούργησε εξ ολοκλήρου ο επονομαζόμενος Σουλτάνος της Κωνσταντινούπολης.

Είναι οι πιρουέτες του Τούρκου προέδρου στη Συρία, οι συνεχιζόμενες προσπάθειες να δημιουργήσει μια «ενδιάμεση ζώνη ασφαλείας» ενάντια στους Κούρδους στα σύνορα, οι αυξανόμενοι δεσμοί του με την Τεχεράνη, τη Μόσχα και το Πεκίνο και οι εντάσεις του με τους εταίρους του στο ΝΑΤΟ και οι προκλήσεις του στην Κύπρο που οδηγούν ορισμένους αναλυτές και σχολιαστές να προβλέπουν, τώρα, ότι ο Ερντογάν σχεδιάζει να απομακρύνει την Τουρκία από το ΝΑΤΟ και να την φέρει πιο κοντά στην Κίνα, τη Ρωσία και άλλα κράτη της Ευρασίας σε μια συμμαχία γύρω από τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, όπου η Τουρκία είναι επί του παρόντος «εταίρος διαλόγου».

Η άρνηση του Ερντογάν να υποχωρήσει στην πίεση της Ουάσινγκτον για την αγορά των ρωσικών προηγμένων συστημάτων αντιπυραυλικής άμυνας S-400, που λέγεται ότι είναι τα πιο προηγμένα στον κόσμο, έχει αυξήσει τα σενάρια για ένα νέο γεωπολιτικό «Άλμα στην Ανατολή» του Ερντογάν.

Χαρακτηριστική ήταν η στάση του στο Πεκίνο, στις αρχές Ιουλίου. Αυτή τη φορά ο Ερντογάν παραιτήθηκε από τις επικρίσεις για τους Ουιγούρους και επικεντρώθηκε σε αυτά που θεωρούσε πιο κρίσιμα: τις πιστώσεις και τα δάνεια από την Κίνα και τις επενδύσεις από κινεζικές εταιρείες για έργα υποδομής στην Τουρκία στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του νέου Δρόμου του Μεταξιού: Belt and Road Initiative.

Στο Πεκίνο ο Τούρκος πρόεδρος δήλωσε στον Τύπο ότι «ήταν αδιαμφισβήτητο ότι όλες οι εθνοτικές ομάδες που ζουν στην κινεζική πόλη Σιντζιάνγκ ζουν μια ευτυχισμένη ζωή». Μόλις τέσσερις μήνες νωρίτερα, το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας είχε δηλώσει για την κατάσταση των Ουιγούρων στην Σιντζιάνγκ « ότι είναι μια μεγάλη ντροπή για την ανθρωπότητα». Αυτή κι αν ήταν κωλοτούμπα!

Το 2018 το διμερές εμπόριο Τουρκίας-Κίνας ήταν 23 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με την τουρκική Στατιστική Υπηρεσία, καθιστώντας την Κίνα, τον τρίτο μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Τουρκίας. Τα περισσότερα από αυτά, περίπου 18 δισεκατομμύρια δολάρια είναι οι εξαγωγές της Κίνας στην Τουρκία. Ο Ερντογάν είναι σαφώς πρόθυμος να το αλλάξει αυτό υπέρ της Τουρκίας.

Από την άλλη πλευρά οι κόντρες του Ερντογάν με την Ουάσινγκτον, και τώρα όλο και περισσότερο με τη Γερμανία και άλλα κράτη της ΕΕ, ανησυχούν πολλούς που προβλέπουν ότι μπορεί να οδηγήσουν σε αποχώρηση της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ.

Σε αυτό το σημείο, όμως, κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά απίθανο. Η ΕΕ, ιδίως η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιταλία, είναι, κατά πολύ, οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς προϊόντων της Τουρκίας, στον κόσμο.

Επιπλέον, η Κίνα δεν είναι σε θέση με την ταχεία επιβράδυνση της οικονομίας της και την πτώση των εμπορικών της πλεονασμάτων να μετριάσει το οικονομικό πλήγμα που θα επιφέρει στην Τουρκία μια ενδεχόμενη αποχώρηση από το ΝΑΤΟ και η επιδείνωση των σχέσεών της με την ΕΕ.

Ο οικονομικός πανικός θα πλήξει την Τουρκία που τηρεί τους κανόνες, ακόμα, των αγγλοαμερικανικών κεντρικών τραπεζών και αυτών των χρηματοπιστωτικών αγορών. Αυτές την επηρεάζουν και αυτές ακολουθεί. Κατά ειρωνικό τρόπο, ο Ερντογάν έχει κάνει μόνο συμβολικού χαρακτήρα κινήσεις προς ένα μη δυτικό μοντέλο, αλλά μέχρι στιγμής με ελάχιστη επίδραση στην τουρκική οικονομία, πέραν της περικοπής επιτοκίων κατά 4,25% από τον επικεφαλής της αρεσκείας του στην κεντρική τράπεζα.

Δεν είναι έτοιμος να διακινδυνεύσει ένα «διαζύγιο» με τη Δύση για μια οικονομική και πολιτική συμμαχία με την Κίνα, τη Ρωσία ή το Ιράν.

Το αποτέλεσμα είναι να βλέπουμε ξανά τον Ερντογάν να κάνει μια «πιρουέτα» προς την ανατολή, σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης για να κερδίσει όσα μπορέσει. Κινδυνεύει όμως να δυσαρεστήσει τους πάντες και να τα χάσει όλα, αυτή τη φορά.