ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
«Ο Τεριάντ, ο Θεόφιλος, η Ελλάδα, η Βαρειά κι εγώ…»
Μια συνέντευξη της Αλίς Τεριάντ κατά την επίσκεψη της στη Μυτιλήνη το 1994
Γράφει ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Δημοσίευση 16/8/2019
«Ο Τεριάντ θα έλεγε, αν ζούσε: Εντάξει φεύγω από τον κόσμο, αλλά αυτό που ήθελα, το έκανα… Και τίποτε από αυτά δεν ήταν μέτριο»
«…μην ξεχνάτε, ο Τεριάντ ήταν ένας «εξερευνητής». Ένας άνθρωπος που ανακάλυπτε. Στη «Βίλα Νατάσα» στη Γαλλία μου είχε πει: «Πήγα στη Μυτιλήνη για το Μουσείο. Μου έδειξαν ένα οικόπεδο στη Σουράδα που ανήκε στους Αλεπουδέληλες, το Γενί Τζαμί, αλλά γιατί; Στη Βαρειά, στον ελαιώνα, εκεί ήθελα να γίνει. Μου λένε βέβαια ότι εκεί δεν υπάρχει ούτε δρόμος, θα το κάνω εγώ το Μουσείο και θα πάει δρόμος. Ο Θεόφιλος ανοίγει δρόμους»
«Είναι δύσκολο να καταλάβουν οι Έλληνες το έργο του Τεριάντ. Τι πάει να πει για την Ελλάδα εκδότης τέχνης; Ίσως και τίποτε.
Βέβαια οι Έλληνες έχουν καταλάβει την άλλη ιδιότητα του Τεριάντ, αυτή του ευεργέτη. Τώρα, για το αν είμαι ευχαριστημένη από το πώς την αντιμετωπίζουν… ας πούμε ναι…»
Στη Μυτιλήνη καλεσμένη του Δήμου Μυτιλήνης ήρθε το καλοκαίρι του 1994 η Αλίς Τεριάντ. Παρά τα όχι και λίγα χρόνια της η Αλίς Τεριάντ ήλθε από το Παρίσι στη Μυτιλήνη, μόλις για τρεις ημέρες. Και αμέσως μετά τη συνάντησή της με τους παράγοντες του Δήμου Μυτιλήνης γύρισε στη Γαλλία. Με το νου όμως στο νησί, που αγάπησε η ίδια, αλλά προπάντων ο άντρας της. Ο διάσημος Μυτιληνιός τεχνοκριτικός και εκδότης Τέχνης Στρατής Ελευθεριάδης-Τεριάντ.
Είχαμε συναντηθεί τότε, 25 χρόνια πριν, με την Αλίς Τεριάντ. Την εντυπωσιακή για το ταμπεραμέντο της Αλίς Τεριάντ. Η ηχογραφημένη συνέντευξη της δημοσιεύεται στην «Πλατεία» πραγματικό μνημόσυνο σε μια μεγάλη γενιά της Λέσβου που πέρασε.
Η ζωή με τον Τεριάντ
Ποιο ήταν, το σημαντικότερο πράγμα για τον Στρατή Ελευθεριάδη;
«Όταν κάποιος», λέει η Τεριάντ, «τον ρωτούσε «ποιο είναι το πιο σπουδαίο πράγμα για σένα;» ο Τεριάντ απαντούσε. «Το VIVRE (σ.σ. το περιοδικό που εξέδιδε) και η συνάντηση με την Αλίς».
Και για σας. Ποιο ήταν το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή σας ρωτάμε.
«Η συνάντηση με τον Τεριάντ και η ζωή μαζί του» λέει, χωρίς να το πολυσκεφτεί. «Μια ζωή που ξεκίνησε από ένα γεύμα σε κοινούς φίλους».
Τι θυμάται όμως από τον Τεριάντ και ιδιαίτερα από τη σχέση του με τη Μυτιλήνη;
«Όταν γνώρισα τον Τεριάντ», λέει, «είχε μόλις χάσει τον πατέρα του. Δεν ερχόταν στη Μυτιλήνη, λέγοντας ότι δεν μπορούσε να μπει στο σπίτι όπου δεν υπήρχε πλέον εκείνος. Στο νησί ήλθε 12 χρόνια μετά. Αλλά τη σκεφτόταν τη Μυτιλήνη. Η ιδέα της θα έλεγα πως τον βασάνιζε. Τον βασάνιζε όμως και η ιδέα ενός πατρικού σπιτιού χωρίς τον πατέρα…».
Κάπου εκείνη την εποχή ο Τεριάντ ανακάλυψε τον Θεόφιλο. Πώς έγινε αυτή η γνωριμία, Και προπάντων τι ήταν ο Θεόφιλος για τον Τεριάντ;
«Ο Τεριάντ έλεγε», λέει η Αλίς Τεριάντ, « πως όταν γνώρισε το Θεόφιλο οι ψείρες ήταν περισσότερες από τα κύτταρά του. Πολύ φτωχός, πεινασμένος. Εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ΄30.
Σε ένα ταξίδι στη Μυτιλήνη, λοιπόν, τότε είδε τις ζωγραφιές του Θεόφιλου σε τοίχους και χαρτιά. Του άρεσε η αφέλεια της ζωγραφικής του τσολιά και όταν τον γνώρισε, του είπε «Θεόφιλε, είσαι ζωγράφος».
Ο Τεριάντ, βέβαια, τότε δεν είχε λεφτά. Του αγόρασε ύφασμα με το μέτρο και μάλιστα έλεγε πως αγόρασε το πιο φτηνό που υπήρχε στην αγορά της Μυτιλήνης. Το έδωσε στον Θεόφιλο και του είπε: «Ζωγράφισε για μένα και να έρχεσαι δυο φορές την ημέρα να τρως στο σπίτι μου. Εγώ θα σε ταΐζω κι εσύ θα ζωγραφίζεις». Κάπως έτσι ο Θεόφιλος ζωγράφισε για τον Τεριάντ 100 έργα.
Ο Τεριάντ βέβαια αναρωτιόταν γι’ αυτά τα έργα. «Τι θα γίνουν;». Τον βασάνιζε η ανάγκη να προβάλει το συμπατριώτη του λαϊκό ζωγράφο. Τότε, βέβαια , ζούσε και ο ίδιος δύσκολα με τα λίγα χρήματα που κέρδιζε ως δημοσιογράφος. Πώς θα μπορούσε να οργανώσει μια έκθεση ζωγραφικής; Χρόνια αργότερα, έκανε την πρώτη παρουσίαση του Θεόφιλου. Και μάλιστα στο Λούβρο. Βέβαια, η έκθεση αυτή δεν ήταν αρκετά πετυχημένη…».
Κάπου τότε ο Τεριάντ συλλαμβάνει την ιδέα για το χτίσιμο του Μουσείου Θεοφίλου.
«Ο Θεόφιλος για τον Τεριάντ» συνεχίζει η Τεριάντ, «δεν ήταν απλώς μια οικονομική διαχείριση κάποιων έργων, που κόστιζαν βέβαια πολλά. Βέβαια μερικές φορές ήμασταν αναγκασμένοι να γινόμαστε έμποροι, αλλά δεν ήταν αυτό που ενδιέφερε τον Τεριάντ. Έλεγε πως το έργο δεν θα έπρεπε να διασκορπιστεί. Έψαχνε να βρει έργα του Θεόφιλου. Κάθε χρόνο άνοιγε τα μπαούλα και κοιτούσε τα έργα που ήταν τυλιγμένα σαν ρολό, Κάποτε άστραψε κάτι μέσα του και είπε: «Θα φτιάξω το Μουσείο του Θεοφίλου στη Μυτιλήνη. Και εκεί μέσα θα βάλω τα έργα του».
Ο Τεριάντ είχε στ’ αλήθεια πιστέψει βαθιά στο Θεόφιλο.
«Δεν με συμφέρει», διηγείται η σύζυγός του πως έλεγε ο Τεριάντ, «να πουλήσω τα έργα του Θεόφιλου, όσα εκατομμύρια κι αν μου δώσουν για αυτά, Τώρα βέβαια βλέπουν τα έργα του κάποιοι μεγαλοκριτικοί της Ευρώπης και γελούν. Κάποτε όμως θα πουν με σκυμμένο το κεφάλι «ο Θεόφιλος ήταν μεγάλος ζωγράφος».
Ο Θεόφιλος έζησε σε μια εποχή που αυτό που σήμερα λέμε μοντέρνα ζωγραφική, δηλαδή, η αντίληψη του μοντερνισμού, βρισκόταν στη γέννησή της. Ήταν η πρώτη φορά που οι άνθρωποι έβλεπαν μάσκες από την Αφρική και έλεγαν: «Αυτά είναι αριστουργήματα».
Υπάρχει και ο Θεόφιλος
Ο Τεριάντ λοιπόν, όταν είδε τον Θεόφιλο, είπε: «Γιατί μόνο ο Ντουανιέ Ρουσό και οι μάσκες της Αφρικής; Υπάρχει λοιπόν ως ζωγράφος και ο Θεόφιλος».
Γιατί, τελικά, το Μουσείο έγινε στην απόμακρη Βαρειά και όχι στη Μυτιλήνη, στο κέντρο της πόλης, που θα συγκέντρωνε και περισσότερο κόσμο;
«Ο Τεριάντ ήταν άνθρωπος της Βαρειάς», λέει η Τεριάντ. «Ένας απλός άνθρωπος της Βαρειάς δεν έψαχνε τη δόξα για τον εαυτό του, αλλά για τον Θεόφιλο. Εκεί που περπατούσε παιδί, εκεί που ήταν θαμμένος ο πατέρας του, εκεί ήθελε να δει να δοξάζεται ο Θεόφιλος. Εξάλλου μην ξεχνάτε, ο Τεριάντ ήταν ένας «εξερευνητής». Ένας άνθρωπος που ανακάλυπτε. Στη «Βίλα Νατάσα» στη Γαλλία μου είχε πει: «Πήγα στη Μυτιλήνη για το Μουσείο. Μου έδειξαν ένα οικόπεδο στη Σουράδα που ανήκε στους Αλεπουδέληλες, το Γενί Τζαμί, αλλά γιατί; Στη Βαρειά, στον ελαιώνα, εκεί ήθελα να γίνει. Μου λένε βέβαια ότι εκεί δεν υπάρχει ούτε δρόμος, θα το κάνω εγώ το Μουσείο και θα πάει δρόμος. Ο Θεόφιλος ανοίγει δρόμους».
«Μα αν ο Θεόφιλος ήταν το έργο του για τη Μυτιλήνη», λέει η κ. Τεριάντ, «το Μουσείο Τεριάντ ήταν το όνειρό του για τη Μυτιλήνη. Το όνειρο ενός ανθρώπου που είχε αγαπήσει τον τόπο του, που τον είχε στερηθεί στη ζωή του. Ο Τεριάντ χτίζοντας το Μουσείο Τεριάντ δικαίωσε το όνειρό του για τη Μυτιλήνη. Γύρισε στο νησί του… Ο Τεριάντ ήταν ερωτευμένος με το νησί. Με τον Θεόφιλο. Με τη δουλειά του. Και με μένα. Αυτά ήταν ο κόσμος του.
Ο Τεριάντ ήταν πιστός σε ό,τι αγαπούσε. Στα «φαντάσματά» του, όπως έλεγε., Στις φαντασιώσεις του, για να συμπεριληφθώ κι εγώ.
Σήμερα, βέβαια, ο κόσμος δεν χωρά ανθρώπους που ζουν με τις φαντασιώσεις τους. Ο Τεριάντ θα έλεγε, αν ζούσε: «Εντάξει φεύγω από τον κόσμο, αλλά αυτό που ήθελα, το έκανα… Και τίποτε από αυτά δεν ήταν μέτριο».
Πώς όμως νιώθει η ίδια για τη Λέσβο, αλλά και για τη δουλειά του άντρα της. Και τέλος πάντων γιατί αυτή η διαρκής της ενασχόληση με τη Λέσβο;
«Παλιότερα», υποστηρίζει, «έγινε μια έκθεση , για να τιμηθεί ο Τεριάντ. Πήγε από το γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού παντού. Παντού, εκτός από την Ιαπωνία. Κανόνισα να πάει και στην Ιαπωνία και πήγε. Γιατί έπρεπε. Έτσι και με τη Λέσβο. Ο Τεριάντ δεν είχε πει τίποτε. Δεν είχε κανονίσει να ασχολούμαι με τη Λέσβο. Εγώ το αισθάνθηκα σαν αναγκαιότητα. Εξάλλου, εδώ που τα λέμε, γι΄αυτό και ο Τεριάντ δεν είχε ζητήσει να ασχολούμαι με τα έργα του στο νησί του. Ήξερε ότι θα το κάνω».
Είναι ευχαριστημένη από το πώς οι Έλληνες αντιμετωπίζουν τον άνδρα της;
Η απάντηση της Αλίς Τεριάντ έχει ιδιαίτερη σημασία:
«Είναι δύσκολο να καταλάβουν οι Έλληνες το έργο του Τεριάντ. Τι πάει να πει για την Ελλάδα εκδότης τέχνης; Ίσως και τίποτε.
Βέβαια οι Έλληνες έχουν καταλάβει την άλλη ιδιότητα του Τεριάντ, αυτή του ευεργέτη. Τώρα, για το αν είμαι ευχαριστημένη από το πώς την αντιμετωπίζουν… ας πούμε ναι…».
