Δεν ξέρω πόσοι από τους εκατοντάδες Μυτιληνιούς που κάθε Πέμπτη εφορμούσαν προ κορονοϊού και κλεισίματος συνόρων, στο Αιβαλιώτικο παζάρι και πλέον έχουν επανέλθει στο καταναλωτικό τους αυτό χόμπι, περπάτησαν ποτέ στα σοκάκια της καρσινής πολιτείας. Δε ξέρω πόσοι φτάσανε έξω από το ερείπιο πια της Αγίας Τριάδας, εκεί στα νότια της πόλης. Δε ξέρω πόσοι έμαθαν ποτέ, πως ετούτο το ερείπιο - μνημείο μισαλλοδοξίας είναι η Αγία Τριάδα. Η εκκλησιά της 11^ης ενορίας του Αιβαλιού (της 12^ης ενορίας στην τριετία 1919 – 1922). Η εκκλησιά που μέρες σαν τη σημερινή θα πανηγύριζε καταπώς οι Αιβαλιώτες πανηγύριζαν…

 Το 1994 δημοσίευσα μια ιστορική ανακοίνωση με μια μαρτυρία που έλεγε πως το 1929 με έναν απίστευτο αλλά μοναδικό Αιβαλιώτικο – κοντραμπατζίδικο τρόπο, έφτασαν στη Μυτιλήνη και κάποιες από τις εικόνες του τέμπλου της Αγίας Τριάδας που αργότερα τοποθετήθηκαν στην εκκλησιά του Αγίου Νικολάου στην Επάνω Σκάλα, το ιστορικό Βίγλα τζαμί της οθωμανικής Μυτιλήνης σαν έγινε εκκλησιά. «Πιτσιρικάς» σχεδόν 30χρονος «άγουρος» δηλαδή για εκείνη την εποχή να δημοσιεύω αποτελέσματα μιας ιστορικής έρευνας χωρίς τη σφραγίδα των τότε εχόντων αυτό το δικαίωμα,  αντιμετωπίσθηκα τόσο εγώ όσο και η ανακοίνωση μου με καχυποψία (στη καλύτερη περίπτωση). 

Πάει καιρός που η καλή μου φίλη Μαρία Γρηγορά, άξια Διευθύντρια της Βιβλιοθήκης της πόλης, του πνευματικού πνεύμονα της Μυτιλήνης που ίσως να έπρεπε να τον αντιμετωπίζουμε αλλιώς, μου έστειλε ένα απόκομμα ης Μυτιληνιάς εφημερίδας «Ελεύθερος Λόγος» του 1929. Ήταν ένα μικρό άρθρο που υπογράφει ο «Λάζαρος». 

Το αναδημοσιεύω με την ορθογραφία της εποχής; «Το τζαμί είχεν αγιασθεί και εψάλλετο ο αγιασμός. Ο κόσμος πατείς με πατώ-σε έμπαινε στο Ναό για να προσκυνήση τις άγιες εικόνες. Και ήταν συγκινητικές οι στιγμές όταν οι προσφυγοπούλες απ’ τ’ Αϊβαλί κολλούσαν με τρυφερότητα και συγκίνηση τα χείλη στα εικονίσματα που τ’ αναγνώριζαν. – Καλέ είναι τα δικά μας – Της Αγίας Τριάδας. Επρόκειτο πράγματι περί παλιών εικόνων που μετεφέρθησαν από την Αγία Τριάδα των Κυδωνιών από Τούρκους Πλοιάρχους και επωλήθησαν εις την Κοινότητα των Κυδωνιατών. Οι πρόσφυγες ανταμώθηκαν με τους πρόσφυγας αγίων τους».

Η Αγία Τριάδα στα μέσα της δεκαετίας του 1970

Ο λόγος για δυο εικόνες από το τέμπλο του ναού της Αγίας Τριάδας των Κυδωνιών, του Ιησού Χριστού και της Θεοτόκου, έργα του 19ου αιώνα, οι οποίες μεταφέρθηκαν στο ναό από τον Αϊβαλιώτη Παναγιώτη Δαμδούμη, ενορίτη της Αγίας Τριάδας. «Δωρεά Αθηνάς και Παναγιώτη Δαμδούμη» αναφέρεται και στις δυο εικόνες. 

Σύμφωνα με τον αείμνηστο Θανάση Τσερνόγλου και την κόρη του ζεύγους των δωρητών, αείμνηστη Κική Δαμδούμη, οι εικόνες αγοράστηκαν μετά από συννενόηση του Παναγιώτη Δαμδούμη με τούρκο κοντραμπατζή από την περιοχή του Αγιασμάτ, με τον οποίο συνεργαζόταν πριν από την καταστροφή. Η αρχική επιλογή της παρουσίασης των εικόνων ως θαύμα, να ειπωθεί δηλαδή ότι ταξίδεψαν και βγήκαν στην ακτή, προσέκρουσε στη θυμωμένη αντίδραση του Μητροπολίτη Ιακώβου. Έτσι οι δυο εικόνες –όμοιες τους από εργαστήρι του Αγίου Όρους συνάντησα και στο ναό της Παναγίας, στο Γλυκύ της Ίμβρου – παρουσιάσθηκαν ως δωρεά του ζεύγους Παναγιώτη και Αθηνάς Δαμδούμη. 

 Το δημοσίευμα για τις εικόνες της Αγίας Τριάδας στην εφημερίδα «Ελεύθερος Λόγος» του 1929

Την Αγία Τριάδα στο Αϊβαλί είχα την τύχη να τη δω ολόκληρη, πριν δηλαδή αρχίσει «να μαδάει»…

Τη επισκέφθηκα πρώτη φορά στη δεκαετία του 1980 όταν ακόμα στέγαζε τις αποθήκες καπνού του τούρκικου μονοπωλίου. Μάλιστα για να χωράν τα καπνά και να μη στοιβάζονται τα σακιά το ένα πάνω στο άλλο, με αποτέλεσμα να μη χάνουν την υγρασία τους ή και να σαπίζουν είχε φτιαχτεί κάποια στιγμή κι ένα πατάρι που χώριζε την εκκλησιά οριζόντια στα δυο. Την επισκέφθηκα κι άλλες φορές. Σε καλές και κακές στιγμές των Ελληνοτουρκικών σχέσεων. Όταν η Ελληνική και η Τουρκική ICOMOSσχεδίαζαν να συντηρήσουν ταυτόχρονα την Αγία Τριάδα στο Αιβαλί και το γενί τζαμί της Μυτιλήνης. Με το μητροπολίτη Μυτιλήνης κ. Ιάκωβο σε ένα σταθμό ενός ταξιδιού στη Μικρασία. Με τον Αλέκο Αλαβάνο Γραμματέα του Συνασπισμού (!!!). Με πολλούς πολλούς φίλους και με λιγότερους… εχθρούς. Προσπαθώντας μια φορά να πείσω κάποιους φιλολόγους εδώ κι εκεί ότι το σπίτι του Ηλία Μέλλου (του Ηλία Βενέζη) δεν είναι το αντικρινό που πίστευαν και ήθελαν μάλιστα να βάλουν και μια αναθηματική πλάκα στο λάθος σπίτι αλλά ένα άλλο λίγο πιο κάτω. Για την ιστορία ο Τούρκος ιδιοκτήτης ήθελε να τους πείσει πως αυτό ήταν το σπίτι του Βενέζη μπας και το πουλήσει ακριβά. 

Και οι εικόνες από το τέμπλο της Αγίας Τριάδας όπως σήμερα τις βλέπει κανείς στον Άγιο Νικόλαο της Μυτιληνιάς Επάνω Σκάλας 

Την Αγιά Τριάδα την επισκέφτηκα και για να σκεφτώ γιατί καθισμένος κανείς στα σκαλοπάτια από ντόπιο τραχείτη της ερειπωμένης πια εκκλησιάς, τη γνωστή σαρμουσακόπετρα μπορεί να σκέφτεται (και να αποφασίζει) καλύτερα 

Το καλοκαίρι του 2019 μου τηλεφώνησαν και από το Δήμο του Αιβαλιού. Να βοηθήσω λέει στην ιστορική τεκμηρίωση της πρότασης μελέτης για την αναστήλωση του ναού. Δέχτηκα και άρχισα να το κάνω… 

Στο μεταξύ το μνημείο καθαρίστηκε. Άρχισε η ανασκαφή του περιβάλλοντα χώρου. Αποκαλύφθηκαν τα θεμέλια του αυλοτοιχου, του καμπαναριού με τη μνημειακή είσοδο, του αγιάσματος της Αγίας Παρασκευής.

Δε ξέρω αν βρήκαν την επιγραφή με την ημερομηνία ανέγερσης του ναού, το 1846 που είχα δει και φωτογραφίσει κάποτε! 

Το Μεγάλο Σαββάτο, πριν δυο μήνες πάει να πει, επισκέφθηκα το Αϊβαλί και περπάτησα ως την Αγία Τριάδα. Καμία πρόοδος σε σχέση με το τι είχα δει το 2019. Μακάρι κάποια στιγμή η Αγία Τριάδα να ξαναβρεί λίγη από τη χαμένη της ομορφιά. Η ιστορία της έχει πια γραφτεί. Οι άνθρωποι της μοναχά, όσοι λίγοι τη θυμούνται, μέρα σαν τη σημερινή ταξιδεύουν στο Αιβαιώτικο μακρύ σοκάκι να ανάψουν ένα κερί στη χάρη της.

Και του χρόνου!