«Στο  δρομολόγιο από Χίο προς Πειραιά του πλοίου «Κολοκοτρώνης» βρέθηκε νεκρός στο  διάδρομο της τουριστικής θέσης ταξιδεύοντας τη νύχτα 26 προς 27 Μαρτίου 1964, ο Φώτης  Αγγουλές».

Έτσι λιτά και απέριττα έγινε το πέρασμά του απ’ τα γήινα - ο άνθρωπος Αγγουλές-  ολοκληρώνοντας τον κύκλο της δημιουργικής ζωής του, που ξεκίνησε στη γη – του Τσεσμέ - της χερσονήσου της Ερυθραίας, την άνοιξη του 1911 απέναντι απ’ τη Χίο. Ένας κύκλος που τον σφράγισε η προλεταριακή καταγωγή του – γιός ψαρό -μανάβη- αλλά και η πρώτη προσφυγιά- με τον Α’ ιμπεριαλιστικό πόλεμο 1914-18-  όταν  έγινε ο πρώτος διωγμός των  Ελλήνων. Τότε που οι σύμμαχοι της Τουρκίας, οι ιμπεριαλιστές Γερμανοί, εφαρμόσανε την εκτόπιση πληθυσμών - σηκώσανε ολόκληρα χωριά -  στα βάθη της Μ.  Ασίας, προκειμένου να τους εξοντώσουν.

 Το  1914 ο Σιδερής Χονδρουδάκης ή Αγγουλές φόρτωσε σε μια βάρκα την οικογένειά του (τις τρείς κόρες του, την Αγγελική, την Κυριακούλα και την Ευαγγελία, καθώς την κουμπάρα Δέσποινα και τη νενέ Μάλαμα,) και ότι προλάβανε να αρπάξουν σε μπόγους και στην αγκαλιά της μάνας  του Γαρυφαλλιάς, το Φώτη  περνώντας  στη Χίο.

Ακολούθησαν  η Μικρασιατική καταστροφή και ο δεύτερος διωγμός του 1922, όπου αυτός ο τόπος για πολλά-πολλά χρόνια ήξερε μόνο, να κλαίει, να μοιρολογά και να θάβει τους νεκρούς του.

Και το Φώτη να το αποτυπώνει με το τετράστιχο :

«Σ’ ΕΣΑΣ, μ’ ΕΣΑΣ στις ερημιές

και στ’ άθλια κακοτόπια,

πού, το ψωμί το πείνασα

και το φαρμάκι το’ πια.» ¹

Στο Κάστρο, την Πτωχειά προκυμαία, τον Μπαλουχανά , τους προσφυγικούς συνοικισμούς, ο Φώτης έχτιζε με τον ψαρά πατέρα του τη ζωή εξαρχής, ανάμεσα στους χιλιάδες ξεριζωμένους πρόσφυγες,  που ήταν « χωμένοι κάθε πρωί στα ακρογιάλια της Χίου, τέσσερα ναυτικά μίλια και  τους χώριζαν απ’ το πατρικό τους χώμα» (…) Εκεί «αντίκρυζες μάτια γυναικόπαιδων,  που έψαχναν λαίμαργα στις γραμμές των μικρασιατικών βουνών τα χαρακτηριστικά του παιδιού, του αδερφού, ή τα ρυτιδωμένα από τα χρόνια και τα βάσανα πατέρα…»²

  Στους προσφυγικούς συνοικισμούς, δηλ. τα  παραπήγματα - «που δεν ήταν παρά λίγοι πλίνθοι, στους  οποίους οι προσφυγές θα πρόσθεταν κάποιες σανίδες, για να επεκτείνουν τη ζωή τους»-  φτιάχνεται η νέα κοινωνική πραγματικότητα του νησιού, που «χτίζεται» απ’ τη νεοσύστατη εργατική τάξη, όντας σε  σύγκρουση με  την κρατική αδιαφορία, τη βία και την εκμετάλλευση των βιομηχάνων των Ταμπάκικων και των Μακαρονοποιείων. 

Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Αγγουλές γίνεταιδημιουργικό στοιχείο, της διαδικασίας κατάκτησης της προλεταριακής  συνείδησης, απ’ τους πρόσφυγες, αλλά και  ο  πνευματικός  εκφραστής των δίκιων τους, αφούμέσα από αντιφάσεις και πισωγυρίσματα προχωρεί και παίρνει ενεργό μέρος στις κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες, οι οποίες  συντελούνται στην τοπική κοινωνία.

Σε κάθε οικονομική ή πολιτική εξέλιξη ο Αγγουλές γίνεται  δημιουργός και μπροστάρης, με τις ρίμες και τα στιχάκια του, έτσι τότε που λαός βίωνε τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης 1929-33 αυτός σάρκαζε την καπιταλιστική «πραγματικότητα» γράφοντας:

 «Καρναβάλια»

Ελάτε βρε ρωμιοί σαν κάθε χρόνο

Να γίνουμε κι εφέτος καρναβάλια.

Με τις μουριές να κρύψουμε τον πόνο

της κρίσης  και της πείνας μας τα χάλια.

…

Τι κι αν ζουρλούς μας έχ’ η κρίσι  όλους

μπροστά στην ποταπή της παρωδία

του Μασκαρά ας παίξουμε τους ρόλους,

στην τραγικήν της ζήσης κωμωδία.»³

Οι  δικτατορίες  Κονδύλη ,Πάγκαλου, η οικονομική κρίση 1929-33, η δικτατορία  Ι. Μεταξά , ο Β’ ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Το  φευγιό του στη Μέση Ανατολή και η ένταξη του στον Ελληνικό στρατό, αλλά  και η δραστηριοποίησή του στην Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση(ΑΣΟ), ο εγκλεισμός  στα σύρματα του Ντεκαμερέ και της Ασμάρα και η ένταξη του στο ΚΚΕ, μέσα στο καμίνι της στρατιωτικής ,πολιτικής και ιδεολογικής σύγκρουσης με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό και την ελληνική κυβερνητική εξουσία, στα «Σύρματα» γίνονται  το κοινωνικό και πολιτικό πεδίο, για να μπολιάζεται και να μπολιάζει,τη συνείδησή του και τους γύρω.

Ο Φώτης  Αγγουλές στην πολυκύμαντη διαδρομή του, είτε με την πένα του, είτε με τους αγώνες του, συνέβαλε και κείνος, με το δικό του λιθαράκι, στο να διαμορφωθεί η  ιστορία του  ΚΚΕ.

Στα έργα του στην ποίησή με την:

•        «Αμαβασιά», ποιήματα στα 1934

•        «Ο λαός της πατρίδος μου», τραγούδια του Τσεσμέ και της Κάτω Παναγιάς, 1936

•        «Μενεξέδες», ποιήματα, 1938.

•        « Κραυγές  στον Ήλιο»  1938

•        «Φλόγες του Δάσους»», Κάιρο, 1944.

•        «Πορεία μέσα στη νύχτα», ποιήματα, Χίος 1958.

•        «Φουτσιγιάμα», ποιήματα, ,Χίος 1962.

Στις δημοσιογραφικές του εκδόσεις:

•        Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΧΙΟΥ(1929)

•        Η ΜΙΧΑΛΟΥ(1932-33)

•        Η ΑΛΗΘΕΙΑ(1936)

•        ΤΟ ΝΗΣΙ (1937)

•        Η ΧΑΡΑΥΓΗ (1940)

   Όμως κορυφαία επιλογή του ήταν να ταχθεί με το προλεταριάτο του νησιού και να συμμετάσχει στον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας υλοποιώντας την απόφαση της παγχιακής συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (29-9-1947)και να «κλειστεί» στη Φουντάνα, όπου εγκαταστάθηκε μαζί με τον κομμουνιστή – δημοσιογράφο και φιλόλογο  Μιχάλη Βατάκη, με τη στήριξη της οικογένειας Αθηναίου, για τη λειτουργία του τυπογραφείου του ΔΣΕ.

Η σύλληψη τους στις 30 Μάρτη 1948 και η καταδίκη του (ανάμεσα σ’ άλλους) απ’ το Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών σε «πρόσκαιρα δεσμά 12 ετών» τον οδηγεί στο δικό του μαρτυρικό Γολγοθά των φυλακών και εξοριών, όπως: Βούρλα Δραπετσώνας, Μακρόνησος, Αβέρωφ, Κόρινθος, Ναύπλιο, Γιούρα, Σύρα, Ακροναυπλία, Κεφαλλονιά, Αλικαρνασσός Ηρακλείου Κρήτης και Κέρκυρα.

Όμως ο Αγγουλές, με την πολύχρονη διαδρομή του στις φυλακές και τις εξορίες της Ελλάδας, με την ποίησή και τη δράση του στοίχειωσε τις επιδιώξεις της αστικής τάξης.

Ο Φώτης,  στη φυλακή αφουγκραζόταν κάθε ανθρώπινο πόνο -  έχοντας εμπειρίες απ’ το Ντεκαμερέ και την Ασμάρα, τον καιρό του εγκλεισμού στο «σύρμα» απ’ τους Άγγλους ιμπεριαλιστές - έπιανε μια γωνιά ή κανένα πεζούλι και ακούμπαγε τις πληγές του κορμιού και της ψυχής, του κάθε κρατούμενου και δένονταν, όπως δένεται η λάσπη στους αρμούς, με την πέτρα.

Στις  φυλακές και τις εξορίες- ανάμεσα σε εκατοντάδες συγκρατούμενους- έζησε τα ασταμάτητα  βασανιστήρια, απ’ τα πιο διαλεκτά θηρία του φασισμού, που τους άφηναν νηστικούς, χωρίς νερό, που τους σακάτεψαν με ατελείωτο κουβάλημα πέτρας, που τους γέμισαν  αρρώστιες, που τους έθαψαν ζωντανούς στα ανήλια κρατητήρια, όμως συντάχθηκε με τους συν- δεσμώτες του, στο συλλογικό και πειθαρχημένο τρόπο διαβίωσης, αλλά πάνω απ’ όλα μπολιάστηκε  με τα μεγάλα ιδανικά των αγωνιστών της Εαμικής  Εθνικής  Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Τη σκληρή ζωή των φυλακισμένων απέδωσε, με το ποίημά του:

    ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ

Τα κυπαρίσσια της φυλακής μας στοιχειώνουν.

Φυλαχτήτε από τον ίσκιο τους,

Τ ΄ακούμε τις νύχτες ν’ ανεμοδέρνονται και να κλαίνε:

Δέντρα δεν είμαστε πια. Στα κλαδιά μας σταυρώσανε την Αλήθεια.

Στον ίσκιο μας βασανίσανε την αγάπη

(…)Εδώ η ζωή κι η ποινή, είναι ένα.

Κάθε μερόνυχτο που ξοφλάς αφ’ την καταδίκη σου,

Το αφαιράς απ’ τη ζωή σου.

Έ, κυπαρίσσια, μην κλαίτε….⁴

Σε κάθε κελί, σε κάθε γωνιά της φυλακής απ’ όπου πέρναγε ,άκουγε το κάλεσμα των συντρόφων , να σταθεί να πουν ένα λόγο, να τους  πει ένα ανέκδοτο αλλά πάνω απ’ όλα, να τους απαγγείλει στίχους του, για να τους αλαφρώσει τον πόνο της ψυχής τους και να τους φέρει το πηδάλιο της ζωής, ορθό πλώρα  στην αντιμετώπιση της  βίας της αστικής τάξης.

Αυτή τη δημιουργική σχέση, τη σχέση ζωής, με τους συντρόφους του, γεμάτη ιδανικά και αξίες την αποτύπωσε στο ποίημα του:

«Σ’ είδα μονάχα μια στιγμή, μα δε σε λησμονώ,

έχει η καρδιά μου την γλυκειάν εικόνα σου κρατήσει,

ήσουν πεφταστέρι(…) μιαν λάμψη πριν σβύσει.

………… …………..

Σ’ είδα μονάχα μια στιγμή(…)

και σ’ έκλεισα μεσ’ στης ψυχής μου τ’ άδυτα,

 το δρόμο να μας δείχνεις.⁵

Ένα βράδυ σε μια φυλακή της Ελλάδας, απ’ τις πολλές που πέρασε (Βούρλα Δραπετσώνας, Αβέρωφ, Κόρινθος, Ναύπλιο, Σύρα, Ακροναυπλία, Κεφαλλονιά, Αλικαρνασσός Ηρακλείου Κρήτης, Κέρκυρα), που μάτωσε  το κορμί και την ψυχή του, όμως ποτέ τη συνείδησή του, βρήκε τη δύναμη την ώρα που ο ξερός κρότος του κλειδιού, έσπαγε τη σιωπή στην απομόνωση  του κελιού των μελλοθανάτων, να ορθωθεί και  να ενώσει τη φωνή του, με τους συναγωνιστές του και να στείλει το δικό του μήνυμα:

    ΩΡΑ ΚΑΛΗ ΣΥΝΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ

Ώρα καλή, συνταξιδιώτες, ώρα σας καλή,

που φεύγετε απ’ την άβυσσο και για τον ήλιο πάτε

την αλυσίδα μου κρατώ, μη σέρνεται και κροταλεί,

ν’ ακούω το τραγούδι σας, καθώς περνάτε.

Βάλτε ρυθμό στο βήμα σας και στο τραγούδι σας θυμό

ξυπόλητοι περάσαμε της δυστυχίας τον ποταμό

κι ήταν το ρέμα δυνατό και θυμωμένη η Λάμια,

κι είχε ριγμένα στο βυθό κοπανισμένα τζάμια.

….

Ώρα καλή, συνταξιδιώτες, ώρα σας καλή…

κεντώ στο μισοσκόταδο έναν ήλιο για κονκάρδα.

Την αλυσίδα μου κρατώ, μη σέρνεται και κροταλεί,

απόψε που σταυρώνεται, σαν το Χριστό η Ελλάδα.⁶

 Φυλακές Κέρκυρας, Απρίλης 1955,

Στηνπολιτική της βιολογικής και πολιτικής  εξόντωσης η κυβέρνησηεφάρμοζε επίσης την τακτική της αδράνειας και της απραξίας της φυλακής,  όμως  ο κάθε κρατούμενος καταπιάνονταν με τα πιο μικρά, τα πιο απλά, που γίνονταν στα χέρια του, σημαντικές δημιουργίες.  Ο Φώτης-με  συρματάκια και φλός -έφτιαξε ένα μπουκέτο από παπαρούνες, που στο αντίκρισμα του, δημιουργεί τους στίχους, που δείχνουν τη θέληση για ζωή, όμως  ταυτόχρονα αποτυπώνουν τη σκληράδα  της φυλακής και οι «Παπαρούνες» αποκαλύπτουν τις πολύμορφες πληγές της. 

 Ένα μπουκέτο παπαρούνες

φτιαγμένες από σύρματα και φλός

αναστατώνουν την ψυχή μου.

Ο λογισμός ξαστέρωσε ο θόλος`

Κι έπεσε φως μεσ’ στο κελί μου.

……

Ένα μπουκέτο πυρκαγιές

ένα μπουκέτο χείλη

ένα μπουκέτο ροδαμνιές

σε τροπικό ένα δείλι.

…

Μα πούνε η αγάπη;

Πνίγηκε  στο μίσος και στο ψέμα

και στο κελί μας φτάσανε

σπαρακτικές κραυγές

κι οι παπαρούνες έγιναν

ένα μπουκέτο  από πληγές

και στάζουν αίμα…⁷

Ο  Φώτης Αγγουλές  στους δίσεκτους καιρούς ,που ζούμε , με την οικονομική κρίση να  τσακίζει το λαό μας, τους πολέμους να  τον περιτριγυρίζουν, αποτελεί φωτεινό φάρο σκέψης και  προβληματισμού, αλλά και  πρόσκλησης στον αγώνα, αφού τα λόγια του κομμουνιστή ποιητή:

« Άβουλος μη σταθείς,

στιγμή μπρος στης ζωής τη στράτα(…)

 ποιόν περιμένετε να ‘ρθεί;

Ποιόν καρτερείτε να σας σώσει;(…)

 Εσείς οι ίδιοι, με τα χέρια σας

Με το μυαλό σας, με την πράξη,

Αν δεν αλλάξετε τη μοίρα σας,

Ποτέ της, δε θ’ αλλάξει»,

μας καλούν σήμερα... «γιατί μόνο ο λαός μπορεί να σώσει το λαό».

Χίος 19 Μάρτη 2023,

*Γιώργης Η. Αμπαζής , Δάσκαλος, μέλος του Γενικού Συμβουλίου της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ

Παραπομπές:

1.       Γιώργος Σιδέρης, ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ, ΜΕΛΕΤΗ,, 5Η έκδοση, ΜΟΧΛΟΣ 1992, σελ.16

2.       Εφημερίδα «Νέα Χίος»

3        Εφημερίδα «Ελευθερία», α. φ.918,27-2-1932,σελ.1

4        Γιώργος Σιδέρης, ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ, ΜΕΛΕΤΗ,, 5Η έκδοση, ΜΟΧΛΟΣ 1992,σελ.159.

5        Γιώργος Σιδέρης, «ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ», Αθήνα 1961, ΜΟΧΛΟΣ 1992,σελ.48

6        Φώτης Αγγουλές, « Πορεία μέσα στη νύχτα» τυπώθηκε στα τυπογραφεία της εφημερίδας «ΧΙΑΚΟΣ ΛΑΟΣ» τον Ιούλη του 1958 σε 2500 αντίτυπα,σελ.66 και στο ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΑΠ’ ΤΑ ΚΑΤΕΡΓΑ, Ποιήματα, πεζά, επιστολές, υπομνήματα, σκίτσα, εκ. « ΛΑΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ», Βουδαπέστη,1963, σελ. 101.

7        Γιώργος Σιδέρης, «ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ», Αθήνα 1961, ΜΟΧΛΟΣ 1992,σελ.161