Ανασκάπτεται – επιτέλους – η αρχαία Αντισσα

Το κάστρο των Αγίων Θεοδώρων (σημερινό Οβριόκαστρο) βρίσκεται στην χερσόνησο της αρχαίας Άντισσας, δυτικά του Μολύβου και ανατολικά του παράκτιου οικισμού του Γαβαθά. Λίγοι ξέρουν το σημαντικό αυτό αρχαιολογικό χώρο σε ένα ιδιαίτερου φυσικού περιβάλλοντος τοπίο. Ακόμα λιγότεροι τον έχουν επισκεφθεί (η πρόσβαση σε αυτό γίνεται από καλό αγροτικό δρόμο από το Σκαλοχώρι, αλλά και από αλλού από δρόμους όμως όχι ιδιαίτερα βατούς).

Και κανείς δεν ξέρει ότι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου στα πλαίσια του σημαντικού ανασκαφικού έργου που πραγματοποιεί στο νησί, έργο που συνοδεύεται από έργα ανάδειξης του αρχαιολογικού πλούτου του νησιού και πρόσβασης σε αυτόν όλων των πολιτών, ντόπιων και επισκεπτών ανασκάπτει αυτήν την περίοδο τον σημαντικό αυτόν αρχαιολογικό χώρο. Η μνημειώδης πύλη του 14ου αιώνα μ.Χ

Η ανασκαφή πραγματοποιείται με χρηματοδότηση από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Και όπως λέει στο «Ν» ξεναγώντας μας στο χώρο και στην ανασκαφή, ο πανταχού παρών Έφορος Αρχαιοτήτων Παύλος Τριανταφυλλίδης «έχει ως στόχο την ανάδειξη του σημαντικού για την ιστορία και αρχαιολογία της Λέσβου χώρου. Που χρήζει συστηματικής ανασκαφικής έρευνας, κυρίως στο μεσαιωνικό κάστρο».

Η ιστορία του χώρου
Το «Οβριόκαστρο» όπως είναι γνωστός ο αρχαιολογικός χώρος, εκτείνεται σε βραχώδες ύψωμα, σε στρατηγικής σημασίας θέση που ελέγχει τον διάπλου μεταξύ της Λέσβου και της Μικράς Ασίας.

Στο χερσαίο ύψωμα, σύμφωνα με τις φιλολογικές μαρτυρίες και τις μαρτυρίες των περιηγητών, υψωνόταν το ομώνυμο κάστρο, αφιερωμένο στους στρατιωτικούς Αγίους Θεοδώρους, οι οποίοι προστάτευαν και την ομώνυμη καστροπολιτεία. Ο μοναχός περιηγητής Buoendelmonti αναφέρει το 1422 το κάστρο των Αγίων Θεοδώρων ως ένα από τα επτά της Λέσβου, ενώ Συνοδικές αποφάσεις αναφέρονται σε αυτό ως καστροπολιτεία.

«Μολονότι το κάστρο είναι ατεκμηρίωτο ως προς την μορφή του, λέει ο κ. Τριανταφυλλίδης, καθώς δεν απεικονίζεται σε μεσαιωνικά χιερόγραφα, φαίνεται ότι με το τέλος του Α΄ Ενετουρκικού πολέμου (1461-1479) εγκαταλείπεται από τους Οθωμανούς, οι οποίοι και το καταστρέφουν ολοκληρωτικά».

Ανασκάπτοντας κτίσματα της μακρινής αρχαιότητας που σηματοδοτούν τις μετακινήσεις ελληνικών φύλων

Για την θέση του κάστρου, ο Ι. Κοντής στο ιστορικό για τη Λέσβο έργο του «Λεσβιακό Πολύπτυχο» (Ι. Κοντής, Λεσβιακό Πολύπτυχο, Αθήνα 1973) αναφέρει ότι «η αρχαία πόλη της Άντισσας, βρισκόταν στο έρημο σήμερα Οβριόκαστρο,, όπως ονομάστηκε η θέση από το κάστρο που χτίστηκε εκεί την εποχή της κυριαρχίας των Γατελούζων». Για την χαρτογράφηση της επικράτειας της αρχαίας πόλης, ο Γερμανός αρχαιολόγος Robert Koldewayτο 1890 οριοθετεί τον χώρο που κατείχε η πόλη από το μεταγενέστερο μεσαιωνικό κάστρο και τον λόφο του που χαρακτηρίζεται ως ακρόπολη.

Για την αρχαιολογική έρευνα της αρχαίας πόλης, πρώτη στα 1931 και 1932 η Αγγλίδα αρχαιολόγος Winfried Lamb, γνωστή σαν miss Lamb (η οποία ανάσκαψε και την προϊστορική Θερμή), πραγματοποίησε εκ μέρους της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής ανασκαφικές τομές εκτός του Οβριόκαστρου, οι οποίες επιβεβαίωσαν την κατοίκηση της περιοχής από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (τελευταίους αιώνες της 2ης π. Χ. χιλιετίας) έως την αρχαϊκή περίοδο (ύστερος 7ος - 6ος αιώνας π. Χ.), αλλά και την υστεροκλασική περίοδο (4ος αιώνας π. Χ). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα αψιδωτά κτίρια που βρίσκει η miss Lamb, τα οποία χρονολογούνται στον 8ο και 7ο αιώνα π. Χ. και τα οποία χαρακτηρίζονται ως ιερά. Από τις έρευνές της αυτές, διαπιστώθηκε στο απέναντι από τον λόφο του Οβριοκάστρου, ύψωμα, τμήμα της αρχαϊκής και κλασικής οχύρωσης, καθώς και η νεκρόπολη της αρχαίας Άντισσας που βρίσκεται ανατολικά και νότια.

Η προσπάθεια
«Οι πολλαπλές ετοιμορροπίες των τειχών που βάλλονται από τη θάλασσα και τους ισχυρούς ανέμους, οι άμορφοι λιθοσωροί και η εικόνα της ερήμωσης και εγκατάλειψης, σαφώς και δεν ταιριάζουν για μία από τις πέντε πόλεις - κράτη της Λέσβου κατά την αρχαιότητα» λέει ο κ. Τριανταφυλλίδης αναφερόμενος στην προσπάθεια της υπηρεσίας.

Και συνεχίζει: «Στόχος της υπηρεσίας μας είναι η αποκάλυψη των σημαντικότερων αρχιτεκτονικών καταλοίπων που σώζονται κάτω από τους λιθοσωρούς και οι οποίοι δίνουν μια αλγεινή εικόνα για την κατάσταση του κάστρου, η οποία σαφώς δεν αρμόζει με την αίγλη του. Για τον λόγο αυτό διενεργήθηκαν δοκιμαστικές ανασκαφικές τομές στο επιθαλάσσιο τείχος, στο διατείχισμα με τους πέντε πύργους και στο Άνω Κάστρο προκειμένου να διαπιστωθούν αρχιτεκτονικά τεκμήρια και να χρονολογηθεί επαρκώς αυτό από τα αρχαιολογικά δεδομένα».

Τα μέχρι σήμερα ευρήματα
Όπως εξηγεί ο κ. Τριανταφυλλίδης, η συνεχιζόμενη έρευνα στους πέντε ορθογώνιους πύργους του διατειχίσματος επικεντρώθηκε στον 2ο και 3ο. Διαπιστώθηκε η κατασκευή του τουλάχιστον στον 13ο -14ο αιώνα μ. Χ., δηλαδή κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο, όταν η Λέσβο παραδίδεται στους Γατελούζους.

Από την ανασκαφική έρευνα του 3ου πύργου διαπιστώθηκε μνημειώδη πύλη με παλαιότερα εντοιχισμένα αρχιτεκτονικά μέλη και λίθινο πλακοστρωμένο δάπεδο, που χρονολογείται στον 14ο αιώνα μ. Χ., με δύο περάσματα στα ανατολικά και βόρεια, και η οποία σώζεται σε ύψος τεσσάρων μέτρων κάτω από τους λιθοσωρούς. Κεραμική, μεταλλοτεχνία και γυάλινα, καθώς και νομίσματα επιβεβαιώνουν την επισκευή της στον 14ο αιώνα και την εγκατάλειψή της από βίαιο γεγονός, πιθανώς την καταστροφή της από την πολιορκία του κάστρου από τους Οθωμανούς.

Στο Άνω Κάστρο διαπιστώθηκε υπόγειος χώρος ορθογώνιου πύργου σε μορφή θόλου για την αποθήκευση των σιτηρών σε πιθάρια, επιχρισμένος με κονίαμα, και με γραπτή διακόσμηση, ενώ ανατολικά αυτού, εξαιρετικά σωζόμενα σε ύψος περίπου δυο μέτρων, ορθογώνια δωμάτια από λιθόστρωτα δάπεδα, πιθανώς υπόγεια για την αποθήκευση πιθαριών, όλα του 14ου μ. Χ αιώνα όπως χρονολογήθηκαν από νομίσματα που βρέθηκαν εκεί.

Και η μακρινή αρχαιότητα
Στην τομή του επιθαλάσσιου τείχους ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η ανεύρεση στο επίπεδο της θεμελίωσης του, ενός θολωτού κτίσματος με είσοδο. «Κάτω από αυτό, λέει ο κ. Τριανταφυλλίδης, διαπιστώθηκε η στρωματογραφική αλληλουχία τριών παλαιότερων οικοδομικών φάσεων. Πρόκειται για την ανεύρεση ενός αψιδωτού κτίσματος του 7ου αιώνα π. Χ., με πλούσια γραπτή και μελανή τεφρή κεραμική, και δύο ορθογώνιων κτιρίων, προγενέστερων, του 8ου αιώνα π. Χ. και 10ου αιώνα π. Χ».

Ας σημειωθεί εδώ ότι όπως υποστηρίζει ο κ. Τριανταφυλλίδης «το ανασκαφικό αυτό εύρημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς επιβεβαιώνεται η ιστορική συνέχεια από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600 -1100 π. Χ.) στους σκοτεινούς χρόνους (11ος - 9ος αιώνας π.Χ.) οι οποίοι σηματοδοτούν τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων, όπως των αιολικών στη Λέσβο».

Η ανασκαφή συνεχίζεται με σκοπό την διερεύνηση και παλαιότερων οικοδομικών λειψάνων που ανάγονται σε παλαιότερους στρωματογραφικά αιώνες.
Μάλιστα χθες Τρίτη 24 Νοεμβρίου την ανασκαφή επισκέφθηκε ο Αντιπεριφερειάρχης βορείου Αιγαίου Παναγιώτης Χριστόφας μαζί με την Πρόεδρο της Κοινότητας Σκαλοχωρίου Δέσποινα Μαϊάκη και τον Εκτελεστικό Γραμματέα της Περιφέρειας Απόστολο Αλατζά. 

«Το έργο, λέει ο κ. Χριστόφας, σκοπεύει να αναδείξει στο σύνολο του το μεσαιωνικό αυτό κάστρο και ήδη δίνει πολλά στοιχεία για την οχυρωματική τέχνη του Μεσαίωνα στη Λέσβο. Επιφύλασσε όμως και αναπάντεχα ευρήματα για τα οποία θα μάθουμε εν καιρώ, σε μία περιοχή που της αξίζει να αναγνωριστεί εκ νέου ως πόλος έλξης επισκεπτών».