Ο έρωτας κι η Αφροδίτη της Μυτιλήνης
Γράφει η ΜΑΡΙΑ ΓΙΑΝΝΙΚΟΥ
Δημοσίευση 14/2/2019
Στη Λέσβο λατρεύονταν όλοι οι θεοί του Δωδεκάθεου με τα επίθετα που είχαν στις περιοχές από τις οποίες, σύμφωνα με την παράδοση, είχαν έρθει οι Αιολείς στο νησί. Οι αρχαιότερες μαρτυρίες για τη λατρεία της Αφροδίτης προέρχονται από τους αρχαϊκούς ποιητές της Λέσβου, και μάλιστα από τα αποσπάσματα της Σαπφούς, όπου αναφέρεται ως «Κύπρις, Κυπρογένεια, Κυθέρια». Πολύ πρώιμα συνδέθηκε με τον ήρωα Άδωνη, ενώ αντίθετα η Πειθώ, που σε άλλες περιοχές παρουσιάζεται ως υπόσταση της θεάς, εδώ αποτελεί ξεχωριστή οντότητα.
Στη μυθολογία όπου αναφέρεται ότι η θεά τιμωρεί τους αρνητές της και παραστέκει στους φίλους της, υπάρχει ένας μύθος που σχετίζεται με το νησί μας τη Λέσβο και αναφέρει ότι η Αφροδίτη, θέλοντας να δοκιμάσει την καλοσύνη του Φάωνα, ενός βαρκάρη στη Μυτιλήνη, παρουσιάστηκε σαν γριά και του ζήτησε να τη μεταφέρει με τη βάρκα του. Ο Φάων την εξυπηρέτησε πρόθυμα, με σεβασμό και χωρίς να πάρει αμοιβή για τον κόπο του. Τότε η Αφροδίτη ανταμείβοντας τον Φάωνα για την καλοσύνη του, τον έκανε νέο και όμορφο ή, όπως είπαν άλλοι, του χάρισε ένα αλάβαστρο με μύρο, που τον μεταμόρφωσε σε όμορφο νέο, αγαπητό σε όλες τις γυναίκες.
Το αρχαιότερο και σπουδαιότερο κέντρο λατρείας της ήταν η Κύπρος. Έπειτα τα Κύθηρα, η Κνίδος, η Κόρινθος, η Θήβα, η Αττική, η Σικελία και πολλά άλλα.
Όμως και στο νησί μας τη Λέσβο σύμφωνα με τις αρχαίες γραπτές πηγές, τα αρχαιολογικά στοιχεία και τους ανασκαφείς, υπάρχει λατρεία της Θεάς Αφροδίτης.
Στο λόφο του Κάστρου της Μυτιλήνης, στην περιοχή «κιόσκι», σε τρία οικόπεδα αποκαλύφθηκαν οικοδομικά λείψανα ιερού Αφροδίτης. Ενώ τα επιγραφικά κείμενα και οι φιλολογικές πηγές μαρτυρούν θέση ιερών και λατρεία της θεάς και στις ευρύτερες περιοχές της Πύρρας και της Ερεσσου.
Στο οικόπεδο του νέου αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης, με την έναρξη των εργασιών το 1987 για την κατασκευή του κτιρίου, ήρθαν στο φώς αρχαία οικοδομικά λείψανα. Η ανασκαφική έρευνα που ακολούθησε στο κέντρο περίπου του οικοπέδου, αποκάλυψε λείψανα που συνδέθηκαν με ιερό Αφροδίτης, σύμφωνα με τα κατά χώραν ευρήματα: όπως βωμός στον τύπο της εσχάρας αλλά και τα κινητά ευρήματα: όπως τμήμα μαρμάρινου αγάλματος Αφροδίτης, ειδώλια Αφροδίτης και ερωτηδέων. Το 1988 ολοκληρώθηκε η ανασκαφή γύρω από τους βωμούς, ενώ στο νότιο τμήμα βρέθηκε σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, λείψανα κλασικής και ελληνιστικής εποχής, καθώς και αποθηκευτικοί πίθοι της αρχαίας φάσης του κτιρίου που εδράζεται σε πρώιμο μεσοελλαδικό στρώμα.
Επίσης στην οδό Κατσακούλη, στο οικόπεδο Χαδεμένου, κατά την εκσκαφή βόθρου αποκαλύφθηκαν οικοδομικά λείψανα που ανήκουν στο ιερό της Αφροδίτης.
Στη νότια πλαγιά του λόφου του Κάστρου, κατά τη διάνοιξη πεδίλων θεμελίωσης για τις ανάγκες της επισκευής του παλιού κτιρίου Παιδικής Μέριμνας ή Ορφανοτροφείου (όπου σήμερα στεγάζεται η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής), εντοπίστηκαν λείψανα κτιριακού συγκροτήματος, η παλαιότερη φάση του οποίου χρονολογείται στα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια, ενώ η νεότερη στον 3° μ.Χ αιώνα.
Το καλοχτισμένο πηγάδι των ελληνιστικών χρόνων, που αποκαλύφθηκε κάτω από το αδιατάραχτο στρώμα καταστροφής του 3ου μΧ αιώνα περιείχε αφιερώματα και σκεύη του παρακείμενου ιερού της Αφροδίτης, χρονολογουμενα στους ύστερους Ελληνιστικούς και πρώιμους Ρωμαϊκούς χρόνους.
Επειδή το οικόπεδο του Ορφανοτροφείου βρίσκεται στην περιοχή του ιερού της Αφροδίτης, θεωρείται λογικό να χρησιμοποιήθηκαν τα γειτονικά πηγάδια για την «απόθεση» των σκευών και αφιερωμάτων του ιερού ύστερα από καθαρισμό, που πιθανώς έγινε στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ., όπως αποδεικνύεται από τα νεότερα ευρήματα(λυχνάρια, σκύφοι, ειδώλια), που βρέθηκαν μαζί με κανθάρους.
Η άποψη αυτή συνδέεται με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής των μιθριδατικών πολέμων στη Μυτιλήνη και την κατάληψη της πόλης από το Λούκουλο το 84 π.Χ και τον Ιούλιο Καίσαρα το 80 π.Χ. Οι καταστροφικές συνέπειες της άλωσης και της τιμωρίας της πόλης, που έπληξαν το ιερό της Αφροδίτης, υπήρξαν αφορμή για τον καθαρισμό και την αναδιοργάνωση του ιερού
Στο συγκεκριμένο πηγάδι-αποθέτη αποκαλύφθηκε και το πήλινο ειδώλιο καθιστού έρωτα, που παρουσιάζεται στη σημερινή μας εκδήλωση. Η μορφή εικονίζεται καθιστή σε βράχο, στραμμένη κατά τρία τέταρτα προς τ' αριστερά. Από τη θέση του αριστερού χεριού φαίνεται ότι κρατούσε κάποιο αντικείμενο ή μορφή προς την οποία κοιτάζει.
Το λυγισμένο και μετατοπισμένο προς τα πλάγια και εμπρός δεξιό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε το ίδιο αντικείμενο ή την ίδια μορφή. Το παιδικό πρόσωπο είναι παχύ με μεγάλα μισόκλειστα μάτια, τονισμένα βλέφαρα και μισάνοιχτο στόμα με σαρκώδη χείλη. Τα μαλλιά πλαισιώνουν το πρόσωπο μέχρι τους κροτάφους με πλαστικούς Βοστρύχους και στολίζονται με ανάγλυφο φύλλο από στεφάνι.
Στην πλάτη της μορφής υπάρχει εγχάρακτη επιγραφή: ΕΥΦΡΟ. Είναι συγκολλημένο από θραύσματα και κατασκευασμένο από διαμορφωμένες μήτρες. Ενώ στα φτερά υπάρχουν ίχνη χρυσού.
Άλλα ειδώλια έρωτα με τη μορφή Έρωτα παιδιού ήρθαν στο φώς στην αρχαία Άντισσα από ανασκαφή τάφου της νεκρόπολης και στη Μήθυμνα, στο οικόπεδο Μύγια.
Με τη μορφή Ερωτα Εφήβου αποκαλύφθηκαν ειδώλια στα οικόπεδα: Σουρλάγκα στην οδό Κατσακούλη, στο οικόπεδο Χαλήμ Μπέη και στην Επάνω Σκάλα στο οικόπεδο Νικομήδειας.
* Η Μαρία Γιαννίκου είναι αρχαιολόγος. Το κείμενο αποτελεί μέρος της ομιλίας της με θέμα με θέμα «Αφροδίτη και Έρωτας» στην εκδήλωση ton Io;ynio toy 2015 κατά την οποία και παρουσιάσθηκε ο πήλινος Έρωτας από το ιερό της Αφροδίτης στο κιόσκι της Μυτιλήνης