Το παλάτι της ματαιοδοξίας του Δεσπότη
Μια ιστορία ενός αρχοντόσπιτου στο Μοσχονήσι που ανήκε σε ένα ζάμπλουτο Δεσπότη που σκότωσαν ληστές για να του κλέψουν 15.000 χρυσές λίρες!
Γράφει ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Δημοσίευση 10/5/2020
Οι ταξιδιώτες με καράβι από τη Μυτιλήνη για το Αϊβαλί, στα αριστερά τους στο δρόμο για την πολιτεία, σαν το καράβι μπει στην τελική ευθεία στο στενό Ταλιάνι ανάμεσα στους «φάρους» που οριοθετούν το βαθύ του κομμάτι, θα περάσει δίπλα από το Μοσχονήσι. Τη μεγάλη Πολιτεία, τη θαλασσοκράτειρα της περιοχής, τη ζηλευτή «αντίπαλη» μέσα στο Ρωμαίικο του καρσινού της Αϊβαλιού.
Το τέλος αυτής της Μοσχονησιώτισσας Πολιτείας οριοθετούσε ένα μεγάλο πυργόσπιτο, που οι μακαρίτες πια παππούδες Αϊβαλιώτες και Μοσχονησιώτες πρόσφυγες που ‘χα την τύχη να ταξιδέψω μαζί τους τα χρόνια τα παλιά, μου το έδειχναν ονοματίζοντας το «παλάτι του Δεσπότη».
Χρόνια τώρα αυτό το πυργόσπιτο κατέρρεε. Οπότε ο δρόμος με έφερε δίπλα του, μια δυο φορές το χρόνο, χρόνια τώρα ψάχνοντας - σήμερα λέω πως ακόμα δε κατάλαβα τι - ντουβάρια και θεμέλια, έμπαινα μέσα, και περιδιάβαινα την ιστορία του. Ήταν, είναι ένα από τα μεγαλύτερα και παλιότερα σπίτια του Μοσχονησιού.
Χαμογελούσα από μια στιγμή και μετά. Προπάντων σαν έμαθα και διασταύρωσα κι απέδειξα πως ετούτο το αρχοντόσπιτο ανήκε σε ένα Δεσπότη. Που στέγασε σε αυτό τα τελευταία χρόνια μιας ματαιόδοξης αν και καλογερικής, ζωής.
Στην παραλιακή περιοχή ανατολικά από το Μοσχονησιώτικο τσαρσί δημιουργήθηκε μια νέα γειτονιά, σιγά σιγά στα μέσα του 19ου αιώνα και σίγουρα μετά την επιστροφή των Μοσχονησιωτών από την πρώτη καταστροφή, το μεγάλο «τζουλούσι», τη σφαγή του 1821 λόγω της συμμετοχής στην επανάσταση των Ραγιάδων. Η «εαρινή συνοικία με ναόν της Αγίας Ειρήνης» καταπώς μαρτυρεί το 1888 ο Ευστράτιος Δράκος. Στη θέση αυτή, το 1825, οι πρώτες οικογένειες που επέστρεψαν στον οικισμό μετά την καταστροφή του 1821 «συναθροισθείσαι …εποίησαν εν τω γηλόφω της αγίας Ειρήνης γενικήν συνέλευσιν, εάν έπρεπε να κατοικήσωσιν επί την ερειπίων της καταστραφείσης πόλεως, ή να νεοδμήσωσι πόλιν επί των ερειπίων της επί του Ταλιάνι υπαρξάσης ποτέ κατά τον μεσαίωνα, προβλέποντες ότι η τελευταία θα έδιδεν αυτοίς ως ναυτιλλομένοις μέλλον λαμπρότερον και ζωήν καλλιτέραν’ ένεκα όμως των προτέρων φόβων απεφασίσθη να κατοικισθή πάλιν η επί της παλιγγενεσίας καταστραφείσα». Που πάν να πουν όλα τα παραπάνω πως οι Μοσχονησιώτες είπαν σαν γύρισαν να χτίσουν ξανά την Πολιτεία τους παραπέρα από την κατεστραμένη στο τζουλούσι. Είπα τελικά όμως, να μείνουν και να ξαναχτίσουν την παλιά που καταστράφηκε στην «παλιγγενεσία».
Στο ανατολικότερο άκρο της συνοικίας της Αγίας Ειρήνης, που όμως δεν έγινε ποτέ της ανεξάρτητη ενορία, χτίσθηκε το 1863 «το μεγαλοπρεπές παλάτιον … του συμπολίτου αρχιερέως Αγαθονικείας Γρηγορίου» κατά τον Ευστράτιο Δράκο. Αυτό είναι το λεγόμενο «Παλάτι του Δεσπότη», που ο σύντροφος και συνοδπιπόρος μου, ο αξέχαστος Δημητρός Ψαρρός λέει πως είναι «το πρώτο καθαρά νεοκλασικό μέγαρο του Μοσχονησιού, του οποίου όμως ο αρχιτέκτονας παραμένει άγνωστος».
Και μετά την ολοκλήρωση των εργασιών και τη μετατροπή του σε «μπουτίκ οτέλ»!
Ο επίσκοπος Αγαθονικείας Γρηγόριος ήταν διαχειριστής των κτημάτων του Παναγίου Τάφου και της Μονής Σινά στη Ρουμανία με έδρα το Βουκουρέστι. Ήταν πάμπλουτος κι ένας Θεός ξέρει γιατί έχτισε αυτός ο καλόγερος ετούτο το παλάτι για να κατοικήσει μόνιμα στη γενέτειρά του, το Μοσχονήσι.
Βρήκε όμως τραγικό θάνατο το 1877, όταν κάποιοι αϊβαλιώτες λαθρέμποροι, ή κατ’ άλλους παλαιοελλαδίτες ληστές, τον βασάνισαν για να τους αποκαλύψει πού έκρυβε τους θησαυρούς του. Ο Ευστράτιος Δράκος αναφέρει σχετικά: «υποφωσκούσης της 8 Ιανουαρίου 1877 εδολοφόνησαν τον αρχιερέα τούτον εν τω παλατίω καίτοι αντεστάθη ήρπασαν δε ως λέγεται οι κλέπται 15.000 λίρας μετρητάς».
Μετά τη δολοφονία του επισκόπου Γρηγορίου, το Παλάτι του Δεσπότη πουλήθηκε από τους κληρονόμους του στην οθωμανική κυβέρνηση «αντί 350 λιρών! ό κατέστη αμέσως διοικητήριον».
Στην παραλία, λίγο πέρα από το Παλάτι του Δεσπότη, χτίστηκε αργότερα ένα μικρό τζαμί για τους μουσουλμάνους Οθωμανούς υπαλλήλους που έμεναν στην πόλη που σώζεται ως τα σήμερα. «Είναι κτίσμα της εκλεκτικιστικής περιόδου, με οξυκόρυφα νεογοτθικά τόξα στην πρόσοψη. Μια μαρμάρινη επιγραφή με χρονολογία 1286 Εγίρας (1905) το αναφέρει ως Χαμιντιέ Τζαμί.» λέει ο Δημητρός Ψαρρός.
Τώρα και με το δίκιο σας θα αναρτιόσαστε. Γιατί ετούτη η αναφορά στο «παλάτι του Δεσπότη». Τι με έπιασε εμένα το «μεσόγαιο» να κατηφορίσω στο Αιβαλιώτικο ταλιάνι και να γράψω για… παλάτια.
Μια φωτογραφία σε μια Αιβαλιώτικια ιστοσελίδα μου ‘βγαλε μια διαφήμιση. Το παλάτι του Δεσπότη που κατέρρεε ανακαινίσθηκε κι έγινε ένα ακριβό σύγχρονο «μπουτικ οτέλ» με πισίνα περικαλώ δίπλα στη θάλασσα. Δε ξέρω πώς το βάφτισαν. Άμα με ρωτούσαν πάντως θα τους πρότεινα να το βαφτίσουν «η ματαιοδοξία του Δεσπότη».
Όλα καλά. Να περάσει κι ετούτη η μπόρα του κορονοϊού να ξανανοίξουν τα σύνορα να βρεθούμε στο Μοσχονήσι να ‘χουμε λόγο να γκρινιάξουμε. Σιγά μη δε βρούμε λόγο…