Πρόλογος

Η κρίση που σήμερα βιώνει σήμερα η κοινωνία είναι αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης παθογένειας που ταλανίζει την δυτική κοινωνία και αποτελεί έκπτωση αξιών, οραμάτων και ιδανικών, ενώ η ώθηση και δυναμική προς μια κατεύθυνση ανθρωπολογικής στόχευσης της κοινωνίας έχει ανακοπεί και την θέση της έχει πάρει η αποστασιοποίηση από κάθε μορφή συλλογικής δράσης και η ιδιώτευση.

Η σύγχρονη κοινωνία μοιάζει να βρίσκεται σε ένα κυκεώνα πρωτόγνωρων και θαυμαστών τεχνολογικών εξελίξεων που φαίνονται να αποτελούν μονόδρομο για την ανθρωπότητα και από την άλλη ο προβληματισμός και η ανησυχία αποτελούν τα μόνιμα γνωρίσματα της καθημερινότητας.

Το ανελέητο κυνηγητό απόκτησης περισσότερων τεχνολογικών αγαθών φαίνεται να δελεάζει, όσο ποτέ, τον σύγχρονο άνθρωπο όμως η δυνατότητα να παράξει εκείνες τις φαντασιακές παραστάσεις που θα ανατρέπουν την πραγματικότητα, μοιάζει να έχει ξεφτίσει από ενέργεια και ορμή. Η κρίσιμη καμπή στην οποία βρισκόμαστε είναι παρακμή αξιών αλλά και πολιτισμικής αποδόμησης και η ανάδυση των τρόπων αναδιάρθρωσης της αξιολογικής κλίμακας της κοινωνίας, γίνεται όλο και περισσότερο επιτακτική.

Η αλλοτρίωση τυπικό σύμπτωμα του πάσχοντος ανθρώπου

Για να μπορέσουμε να αναλύσουμε τον παρόν, χρειάζεται πρωτίστως να συνομιλήσουμε με τον παρελθόν, να υποβάλλουμε τους πρωταγωνιστές της ιστορικής εξέλιξης σε ένα είδος δοκιμασίας(αν μπορούμε να το πούμε έτσι) κάνοντας ερωτήσεις σε ένα εικονικό περιβάλλον ανάδυσης της ιστορικής εμπειρίας, για να πάρουμε τα κατάλληλα συμπεράσματα, για τα οποία σήμερα βρισκόμαστε ενώπιον της ευθύνης να απολογηθούμε: γιατί φτάσαμε σήμερα εδώ(έτσι όπως φτάσαμε), για το δρόμο που έχουμε επιλέξει σήμερα.

Η κοινωνία έχει αφεθεί στην μοίρα της, άβουλη να αντιδράσει και να σκεφτεί αλλιώς. Η τεχνολογία και τα θαυμαστά επιτεύγματα της, εγγυώνται ότι η πορεία της κοινωνίας συνολικά βρίσκεται σε καλά χέρια, δεν χρειάζεται παρά να αφεθεί στη σιγουριά και εμπιστοσύνη των επιτευγμάτων της, για να αρθεί κάθε ανησυχία και προβληματισμό.

Άλλωστε οι επιστήμες επιβεβαιώνουν ότι η πορεία που έχει ακολουθήσει η σύγχρονη κοινωνία είναι η μοναδική που θα μπορούσε να υπάρξει. Τι θα θέλαμε δηλαδή να μείνουμε στην πρωτόγονη κοινωνία, θα μπορούσε κάποιος να αντιτάξει…

Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, ιδιοφυείς συγγραφείς, ανάμεσα τους ο Φραντς Κάφκα, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ και αργότερα ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, διέβλεψαν την μοίρα της σύγχρονης κοινωνίας, η οποία θα κυριαρχούνταν από μεγάλες τεχνολογικές εξυπηρετήσεις και από την άλλη, το τίμημά της θα είναι η κυριάρχηση του άγχους, της αποξένωσης και της αίσθησης της εσωτερικής ανυπαρξίας.

Στο βιβλίο του ο Ζαν Πωλ Σαρτρ «Η ναυτία», ο ήρωας του έργου περιπλανώμενος σε ένα χώρο που δεν βρίσκει κανένα νόημα της ζωής, φτάνει στο συμπέρασμα ότι βρίσκεται μπλεγμένος σε μια αδυσώπητη και αρρωστημένη κατάσταση που κάθε φορά που την συνειδητοποιεί τού φέρνει ναυτία.

Λέει χαρακτηριστικά ο ήρωας του, ευρισκόμενος στο πάρκο της περιοχής του και παρατηρώντας αυτά που βλέπει γύρω του «όλα είναι αδικαιολόγητα, αυτό το πάρκο, αυτή η πόλη, και εγώ ο ίδιος. Όταν το καταλαβαίνεις αυτό, σου ανακατεύεται το στομάχι κι όλα αρχίζουν να στριφογυρνάνε».

Η πορεία της σύγχρονης κοινωνίας είναι αποτέλεσμα μιας συνειδητής πορείας και επιλογής, δομήθηκε δηλαδή σε ένα περιβάλλον θυσίας της εσωτερικής ηρεμίας και γαλήνης ανθρώπου, για χάρη της ανάπτυξη της τεχνολογικής προόδου.

Η κρίση της άμεσης δημοκρατίας

Τα κοινωνικά κινήματα, έτσι όπως τα γνωρίσαμε στην δεκαετία του ΄60, προέβλεψαν την κρίση των αξιών ως αποτέλεσμα του καταναλωτικού μοντέλου που κυριάρχησε στην κοινωνία.

Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του '90, και με την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού, μεγάλα τμήματα της κοινωνίας, οδηγήθηκαν στην αποστράτευση, την ιδιώτευση, απογοητευμένα από την αποδυνάμωση των οραμάτων τους έτσι όπως είχαν εκφραστεί μέχρι τότε.

Για δεκαετίες ο μαρξισμός στις διάφορες του εκδοχές, έδινε όραμα και ελπίδα, σε κάθε περιεχόμενο κοινωνικής διαμαρτυρίας, για ένα άλλο κόσμο με ανθρώπινο πρόσωπο, χωρίς να υπάρχει η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Τα κοινωνικά κινήματα βρέθηκαν στο πλευρό της κοινωνία εκφράζοντας τις περισσότερες φορές ώριμα αιτήματα της, εργατικά, γυναικείας χειραφέτησης, φοιτητικά, οικολογικά κά.

Τα κοινωνικά κινήματα δεν αναπτύχθηκαν σε κάποιο κλειστό χώρο αλλά σε άμεση σχέση με την κοινωνία που βρίσκεται και παλεύει στην αγορά, στους εργασιακούς χώρους, στον ανοιχτό δημόσιο χώρο, για αυτό και τα αιτήματα αυτά θεωρήθηκαν ως άμεση έκφραση της κοινωνίας.

Σε αντιδιαστολή με σύγχρονες αντιλήψεις μετουσίωσης της άμεσης δημοκρατίας όπως η «κοινωνία των πολιτών», τα κοινωνικά κινήματα βρέθηκαν στην πρωτοπορία της κοινωνικής διαμαρτυρίας για τον λάθος δόμου που έχει πάρει η κοινωνία.

Η «κοινωνία των πολιτών» όμως, ως έκφραση των πολιτών, δεν βρίσκεται πάντα στην αιχμή της ανάπτυξης της κοινωνικής έντασης αλλά τις περισσότερες φορές εκφράζει μια ήρεμη και καθησυχαστική αντιπροσώπευση της κοινωνίας και δεν αποτελεί την άμεση έκφραση της κοινωνίας ενώ της λείπει η μαχητικότητα και επιμονή στην ανάδειξη των επιχειρημάτων της.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι κορυφαίοι εκπρόσωποι της ευρωπαϊκής διανόησης, έθεσαν τα κοινωνικά κινήματα στην πρώτη γραμμή της διεκδίκησης της κοινωνικής αντιπροσώπευσης.

Στο πέρασμα των καιρών, ένα τμήμα από τις μάζες που ακολούθησαν τα παραδοσιακά κόμματα της αριστεράς, εντάχθηκαν στα κόμματα εξουσίας, έγιναν και αυτά μέρος της κρατικής εξουσίας, αυτής που άλλοτε θεωρούσαν καταπιεστική, για κάθε μορφή απαίτησης κοινωνικής αλλαγής.

Ακόμη δεν θα θεωρήσουμε άμοιρη των ευθυνών, όλη εκείνη την φιλοσοφία που εξελίχθηκε σε lifestyle, δηλαδή της κοινωνικής ανέλιξης και προβολής, μέσω του καταναλωτισμού, της επιτυχίας και του εύκολου κέρδους. Ο ατομοκεντρισμός της προηγούμενης δεκαετίας ήταν το σήμα κατατεθέν μιας ολόκληρης γενιάς και η απέχθεια για καθετί συλλογικό, καλλιέργησαν την αδράνεια και την μειωμένη κοινωνική αντίδραση, απέναντι σε κάθε συλλογική απαίτηση.

Όλα αυτά συνέτειναν ώστε η κοινωνία να επιλέξει την παραίτηση από κάθε απαίτηση δημόσιας έκφρασης και τον συνακόλουθο μαρασμό κάθε ανάδειξης μαζικής έκφρασης που αποτελεί μετουσίωση της άμεσης δημοκρατίας.

Η διανόηση απέναντι στα σύγχρονα νοσηρά φαινόμενα της εποχής μας

Ένα σημαντικό μέρος ευθύνης της ανάδυσης της συλλογικής έκφρασης και της πολιτισμικής διευθυνσιοδότησης της κοινωνίας ήταν αποτέλεσμα της εμφάνισης σημαντικών στοχαστών που όχι μόνο είχαν απήχηση στο ευρύ κοινό, με το έργο τους αλλά βρέθηκαν στην πρωτοπορία της κοινωνικής διαμαρτυρίας.

Συγγραφείς όπως ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, ο Χέρμπερτ Μαρκούζε, ο Μισέλ Φουκώ, ο Ζίλ Ντελέζ βγήκαν στις πλατείες και σε κάθε είδους κοινωνικής αντίστασης, βρέθηκαν δίπλα στην κοινωνίας, έγιναν ένα μαζί της. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε κάθε είδους εμφάνισης τους, μοίραζαν αυτόγραφα σαν να ήταν οι «celebrities» της εποχής τους και όμως ήταν σάρκα από την σάρκα της κοινωνίας, μπορούσαν με τα γραπτά τους να διεγείρουν το κοινό αίσθημα δικαίου αλλά και ταυτόχρονα να αφουγκράζονται τον παλμό και τις ανησυχίες της κοινωνίας.

Όλα αυτά αποτελούν μακρινό παρελθόν, καθώς σήμερα η ποιότητα της σκέψης είναι πολύ κατώτερη από αυτή που γνωρίσαμε και μακριά από τις ανησυχίες και τα προβλήματα της κοινωνίας.

Οι σημερινοί εκπρόσωποι της διανόησης μοιάζουν να έχουν φωλιάσει στα έγκατα της εξουσίας, χωρίς να ενδιαφέρονται να αποκτήσουν γείωση με τις ανησυχίες της κοινωνίας και τον πάσχοντα άνθρωπο. Η αποσάθρωση της δημοκρατίας, η ιδιώτευση και η καθημερινή απογοήτευση, αποτελούν την μόνιμη επωδό της καθημερινότητας. Ο δημόσιος χώρος έκφρασης και πραγμάτωσης του διαλόγου, μοιάζει να γκρεμίζεται και η κοινωνία μοιάζει αδύναμη να αντιδράσει. Αντ’αυτού βλέπουμε εκφράσεις της κοινωνικής διαμαρτυρίας ,οι οποίες προκαλούν τουλάχιστον έκπληξη για τον ποιον και το περιεχόμενο των αιτημάτων της, όπως οι αντιεμβολιαστές, οι συνωμοσιολόγοι , η ρητορική μίσους ενάντια στους ξένους και τους μετανάστες.

Ο ρόλος των ΜΜΕ και της ιδιωτικής τηλεόρασης ως φορείς της κοινωνικής αποστασιοποίησης

Είναι γεγονός, μετά την είσοδο της ιδιωτικής τηλεόρασης το 1989, οι δυνάμεις της κοινωνικής αντίστασης, σημείωσαν υποχώρηση ενώ έπεσαν σε ανυποληψία λόγω της έκφρασης μιας νέας αντίληψης για την κοινωνική πραγματικότητα που διαμόρφωσε η ιδιωτική τηλεόραση.

Τα κανάλια της ιδιωτικής τηλεόρασης, ως φορείς του ιδιωτικού κέρδους προσπάθησαν από την πρώτη στιγμή να διαμορφώσουν μια κοινωνική πραγματικότητα έτσι όπως αυτά νόμιζαν, στα μέτρα τους στοχεύοντας στα μειωμένα κοινωνικά αντανακλαστικά .

Έτσι παρουσίασαν παραστάσεις και γεγονότα τα οποία βρίσκονταν μακριά από οποιαδήποτε κριτική στόχευση αλλά αντίθετα ήταν γεμάτα από τον φόβο και τον τρόμο απέναντι άλλοτε σε πραγματικές απειλές και άλλοτε εικονικές. Διαμόρφωσαν έτσι ένα κοινωνικό σώμα που εγείρεται από τα πρωτόγονα ένστικτα της επιβίωσης και των πιο βίαιων αντιδράσεων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η κύρια αιτίαση για το περιεχόμενο της τηλεοπτικής εικόνας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ΄80,εστιάζονταν στην διαμόρφωση μιας ορισμένης καταναλωτικής στάσης, με τη έλευση της ιδιωτικής τηλεόρασης η αντίληψη για την κοινωνική πραγματικότητα που εισέπραττε η κοινωνία άλλαξε δραματικά. Ατέλειωτα δελτία ειδήσεων, πάνελ συζητήσεων με τις κάθε είδους «ενημερωτικές» εκπομπές διαμόρφωσαν μια σταθερή αντίληψη της πραγματικότητας.

Η εμπειρία που αποκομίζει κανείς από την τηλεοπτική εικόνα της ιδιωτικής τηλεόρασης είναι ότι ζούμε σε μια κοινωνία ζούγκλας όπου βασιλεύει το έγκλημα και η κάθε είδους διαστροφή. Ήταν φυσικό τα οποιαδήποτε αιτήματα της απελευθέρωσης και της κοινωνικής χειραφέτησης που άλλοτε κυριαρχούσαν, να ξεχαστούν και μόνο σε κάποια κόμματα της αριστεράς να συνεχίζουν να έχουν ανταπόκριση.

Αν μπορούσαμε να κάνουμε μια υπόθεση για την ανάπτυξη ακραίων μορφών δράσεων σήμερα, από τα κινήματα του ανορθολογισμού και του νεοναζισμού, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ιδιωτική τηλεόραση έχει θρέψει ένα τέτοιο κοινωνικό σώμα με εικόνες και παραστάσεις, ακατανόητες, ακατάληπτες και τώρα αυτό το κοινό ξερνάει ό,τι τόσα χρόνια τρεφόταν.

Επίλογος

Η σημερινή κοινωνία βρίσκεται σε ένα μεταίχμιο εξελίξεων, από τη μια έχει ενσωματώσει στην καθημερινότητα του θαυμαστά τεχνολογικά επιτεύγματα και από την άλλη βρίσκεται αντιμέτωπη με την απάθεια, την αλλοτρίωση και την εσωτερική μοναξιά.

Είναι φανερό ότι δεν έχει καταφέρει να βρει ένα σημείο σταθερότητας ανάμεσα σε αυτά που έχει καταφέρει και σε αυτά που αποτελούν τη βάση της ανθρωπολογικής κλίμακας των αξιών. Το ετεροβαρές αυτό σχήμα κοινωνικής ανάπτυξης, βρίσκεται σε ένα κρίσιμο επιλογών για τον σύγχρονο άνθρωπο και η επιλογή του ως προς πια κατεύθυνση θα κινηθεί, μεγαλώνει .

Καθήκον μας να αναδείξουμε εκείνη την ιστορική εμπειρία όπου ο άνθρωπος θα είναι το κέντρο του πολιτισμού και τα όποια επιτεύγματα του δεν θα υποδούλωναν την εσωτερική του γαλήνη.