Του ΑΝΤΩΝΗ ΠΑΠΑΖΑΧΑΡΙΟΥ

Το πως θα αναπτυχθεί η Λέσβος είναι μια κουβέντα που επαναλαμβάνεται συνεχώς εδώ και δεκαετίες. Είναι γεγονός ότι υπάρχουν δεκάδες εξαιρετικές προτάσεις από πολλούς και πολλές που πραγματικά ενδιαφέρονται για τον τόπο και το μέλλον του. Αυτό όμως που λείπει με εκκωφαντικό τρόπο είναι μια προσπάθεια για οργάνωση της συζήτησης και για εφαρμογή αυτών των προτάσεων ως μέρος ενός συνολικού αναπτυξιακού σχεδίου. 

Οι τελευταίες δεκαετίες έχουν καταστήσει σαφές ότι η περιφερειακή ανάπτυξη είναι ένα εξαιρετικά κρίσιμο αλλά και πολύπλευρο ζήτημα. Πλέον όλοι και όλες γνωρίζουμε ότι η γνώση για την επίλυση των προβλημάτων δεν βρίσκεται σε ένα αποκομμένο κράτος ή σε κάποιες επιτροπές «σοφών».Η γνώση βρίσκεται διάσπαρτη στην κοινωνία. Γι’ αυτό χρειάζεται o δημοκρατικός προγραμματισμός, η ουσιαστική διαβούλευση, ώστε επιστήμονες, φορείς, αιρετοί, άνθρωποι της αγοράς, εργαζόμενοι/ες το να κάτσουμε όλοι και όλες μαζί σε ένα τραπέζι. Έστω και ψηφιακό. Και να διαφωνήσουμε, να συμφωνήσουμε, να βρούμε τις κοινές συνιστάμενες. Γιατί κάθε σχέδιο που καταρτίζεται εν κρύπτω, χωρίς διαβούλευση, από λίγους για τους λίγους,  δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικό στην εφαρμογή. Και άρα είναι καταδικασμένο.

Τα παραπάνω δεν διεκδικούν δάφνες πρωτοτυπίας ή ριζοσπαστικότητας. Η τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων (ΤΑΠΤΚ) είναι ένας όρος τον οποίο χρησιμοποιεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να περιγράψει την προσέγγιση που αντιστρέφει την παραδοσιακή αναπτυξιακή πολιτική που κατευθύνεται «από την κορυφή προς τη βάση».

Είναι κρίσιμο όμως σε αυτή τη βάση να συμφωνήσουμε στα βασικά. Σε ένα ελάχιστο πλαίσιο αρχών που θα διέπουν τη συζήτηση ώστε να είμαστε σίγουροι και σίγουρες ότι κοιτάμε προς την ίδια μεριά.

Οι πέντε βασικές αρχές

Πριν συμφωνήσουμε στο τι ας συμφωνήσουμε στο πως.

1. Βιωσιμότητα: Θέλουμε η ανάπτυξη του νησιού να είναι βιώσιμη. Και βιώσιμη σημαίνει ότι δεν θα ωφελεί τις γενιές που ζούνε σήμερα επιβαρύνοντας τις επόμενες. Σημαίνει ότι θα έχει ως στόχο το να μην βασίζεται σε ορυκτά καύσιμα. Σημαίνει όμως παράλληλα ότι τα έργα για τις Ανανεώσιμες Πήγες Ενέργειας (ΑΠΕ) δεν θα είναι φαραωνικά καταστρέφοντας για πάντα το φυσικό περιβάλλον.Σημαίνει ότι δεν θα καταστρέφει παραλίες χτίζοντας θεματικά πάρκα στον γιαλό ή μόνιμες κατασκευές, και πισίνες στην άμμο όπως για παράδειγμα σχεδιάζεται στην Ερεσόμε σκοπό το πρόσκαιρο κέρδος και κόστος την μόνιμη υποβάθμιση.
2. Ρεαλισμός: Θέλουμε να είναι ρεαλιστικό μην διέπεται από την αρχή του NIMBY. ΤΟ ΝΙΜΒΥ είναι αγγλικός όρος που βγαίνει από τα αρχικά του NotInMyBackYard – Όχι Στην Πίσω Αυλή Μου ή αλλιώς μακριά από τον τόπο μου. Άρα κάθε πρόταση που λέει όχι σε κάτι (πχ στα φαραωνικά έργα ανεμογεννητριών) πρέπει να προτείνει και εναλλακτική. Και η εναλλακτική δεν μπορεί να είναι «να μπουν κάπου αλλού οι ανεμογεννήτριες.» Ούτε μπορεί να είναι «ας καίμε πετρέλαιο ή λιγνίτη λες και η κλιματική κρίση είναι σε κάποιον άλλο πλανήτη.» Φυσικά όμως μπορεί να είναι ένα διαφορετικό μοντέλο κατανάλωσης ενέργειας, ή ενέργεια από άλλες πηγές όπως την γεωθερμία ή ένα ήπιο έργο αιολικής ενέργειας συμπληρωματικά με άλλες ανανεώσιμες πηγές. Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου μπορεί να φανεί εξαιρετικά χρήσιμο σε αυτή τη συζήτηση.
3. Συμπερίληψη: Θέλουμε η ανάπτυξη να είναι για όλους και όλες. Και άρα απορρίπτουμε λογικές όπου η προτεραιότητα είναι «Ένα τεράστιο allinclusiveξενοδοχείο από έναν μεγάλο όμιλο» καθώς έχει αποδειχθεί ότι αυτές οι μορφές τουρισμού ελάχιστα ενισχύουν την τοπική οικονομία, τους εργαζόμενους και τις τοπικές επιχειρήσεις. Αντίθετα θα μπορούσε να προτεραιοποιηθεί μια ήπια ανάπτυξη μικρών μονάδων με σεβασμό στον τόπο. Ταυτόχρονα, στο ζήτημα της ενέργειας το νησί μπορεί και πρέπει να αξιοποιήσει στο έπακρο το εργαλείο των ενεργειακών κοινοτήτων.
4. 4.                Αξιακό Brandname: Θέλουμε η ανάπτυξη να οικοδομήσει ένα Brand για το οποίο θα είμαστε περήφανοι και περιφανές. Να δούμε τι σημαίνει αυτό. Για μένα αυτό θα εμπεριείχε την οικολογία, την βιωσιμότητα, την ανθρωπιά, την αλληλεγγύη και την αποδοχή. Μια ταυτότητα δηλαδή που θα το έκανε να ξεχωρίζει και να δημιουργεί θετικούς συνειρμούς στα μυαλά των ανθρώπων. Μια ταυτότητα μακριά από το μίσος και τον φόβο, μια παγκόσμια ταυτότητα.
5. Κυκλική Οικονομία.  Η κυκλική οικονομία έχει οριστεί ως ένα μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, το οποίο περιλαμβάνει την ανταλλαγή, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, και ανακύκλωση των υπαρχόντων υλικών και προϊόντων όσο το δυνατόν περισσότερο προκειμένου να παραταθεί ο κύκλος ζωής τους. Στην πράξη, η κυκλική οικονομία υποδηλώνει τη μείωση των αποβλήτων στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο. Μια βιώσιμη αναπτυξιακή στρατηγική για κάθε νησιωτική περιοχή δεν θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει την αξιοποίηση και την επαναχρησιμοποίηση των ίδιων πόρων του νησιού μειώνοντας τόσο το οικονομικό  όσο και το περιβαλλοντικό κόστος.  Άρα είναι απαραίτητη η σταδιακή μετάβασηαπό το γραμμικό μοντέλο ανάπτυξης της Λέσβου σε κυκλικό, κάτι το οποίο συνιστά ποιοτικό άλμα και αναπτυξιακό μετασχηματισμό. Πρέπει να γίνει προτεραιότητα η  αξιοποίηση από την Λέσβο της εθνικής στρατηγικής για την κυκλική οικονομία που υπάρχει από το 2018.

Οι 5 αρχές στη πράξη:

Τουρισμός και παραγωγή ως συμπληρωματικά αγαθά και όχι ως υποκατάστατα.

Οι 5 αρχές σημαίνει ότι στοχεύουμε σε μια ολιστική ανάπτυξη όπου το σύνολο είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών. Τι θα σήμαινε αυτό για το Νησί μας; Για παράδειγμα, η διεθνής βιβλιογραφία συνιστά η σχέση μεταξύ των τυποποιημένων τοπικών αγροτικών προϊόντων και του τουρισμού στις περιοχές από όπου προέρχονται δεν είναι δεδομένη αλλά εξαρτάται από την χρήση κοινών πόρων. Με απλά λόγια αν η τουριστική ανάπτυξη σέβεται την τοπική παραγωγή και αντιστρόφως και αν τα τοπικά προϊόντα τυποποιούνται και χρησιμοποιούνται στον τουρισμό, τα οφέλη θα είναι σημαντικά και για τους δύο κλάδους.

Εναλλακτικές Μορφές  Τουρισμού- Η Λέσβος ως Γεωπάρκο

Από αυτή τη συζήτηση δεν θα μπορούσε φυσικά να απουσιάζει το γεγονός ότι η Λέσβος είναι αναγνωρισμένη ως γεωπάρκο της UNESCO. Η βιβλιογραφία είναι πλούσια σε μελέτες που αφορούν τα αποτελέσματα του γεωτουρισμού στην οικονομική μεγέθυνση και την βιώσιμη ανάπτυξη. Παράλληλα όμως έχει αποδειχθεί ότι το να είναι ένας τόπος αναγνωρισμένος ως Γεωπάρκο δημιουργεί νέες ευκαιρίες απασχόλησης, νέες οικονομικές δραστηριότητες και πρόσθετες πηγές εισοδήματος, ιδίως στις αγροτικές περιοχές. Ενθαρρύνει παράλληλα την παραγωγή τοπικών προϊόντων και τοπικών χειροτεχνημάτων που ασχολούνται με τον γεωτουρισμό και τα γεωπροϊόντα.

Ταυτόχρονα η Λέσβος μπορεί και πρέπει να επενδύσει ταυτόχρονα και σε άλλες μορφές τουρισμού. Έχει στρατηγικά πλεονεκτήματα και μπορεί να προσφέρει μια σειρά άλλων τουριστικών προϊόντων τα οποία μεταξύ άλλων θα διευρύνουν την τουριστική περίοδο πέραν του καλοκαιριού. Ενδεικτικά μπορώ να αναφέρω το ότι η Λέσβος αποτελεί παγκοσμίως κορυφαίο οικοτουριστικό προορισμό χάρις στο πλούσιο φυσικό περιβάλλον και ιδιαίτερα στη διεθνούς σημασίας ορνιθοπανίδα της. (Στη Καλλονή έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 60 είδη υδρόβιων πουλιών, από τα οποία τα 20 διαχειµάζουν, τα 7 αναπαράγονται, τα 26 εμφανίζονται κατά τη μετανάστευση και τα 7 ζούνε µόνιµα στις αλυκές.) 

Παράλληλα καθώς ο τουρισμός παγκοσμίως επικεντρώνεται πλέον στην ανάδειξη της εμπειρίας, η Λέσβος μπορεί να αποτελέσει τόπο γαστρονομικού τουρισμού, ενώ μπορεί να αναπτύξει ταυτόχρονα ήπιες υποδομές για την ενίσχυση του Ιαματικού τουρισμού με τις 6 θερμές πηγές της.

Ειδική μνεία μπορεί να γίνει και στον  θρησκευτικό τουρισμό (σύμφωνα με μελέτες το 97% των επισκεπτών της Λέσβου για θρησκευτικούς λόγους είναι επισκέπτες που επισκέπτονται το νησί με στοιχεία περιοδικότητας, και το 73% εξ αυτών επισκέπτονται την Λέσβο με την οικογένειά τους). Τα ποσοστά αυτά θα έπρεπε να είναι ο στόχος για όλες τις μορφές τουρισμού.

Τέλος, τα στοιχεία συμπεριληπτικότητας (όπως ενδεικτικά της ΛΟΑΤΚΙ συμπεριληπτικότητας) και προσβασιμότητας στον τουρισμό θα πρέπει να είναι παρόντα σε κάθε απόφαση. Άλλωστε αυτά έχουν να κάνουν και με το αξιακόbrandnameπου συζητήσαμε παραπάνω.

Τα προϊόντα μας

Κάθε συζήτηση για την ανάπτυξη όμως πρέπει να λαμβάνει υπόψιν το γεγονός ότι η Λέσβος παράγει μια σειρά αγροδιατροφικών προϊόντων όπως το ελαιόλαδο και τα προϊόντα ελιάς, τα γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το τυρί και το γιαούρτι, το ούζο και άλλα. Έχει πληθώρα γυναικείων αγροτουριστικών συνεταιρισμών, αγροτικούς συνεταιρισμούς κάποιοι εκ των οποίων δημιούργησαν τυποποιητήρια, επιχειρήσεις ελαιολάδου που έχουν παγκόσμιες διακρίσεις, και παραδείγματα νέων κοινωνικών επιχειρήσεων.Το ερώτημα είναι πως τα προϊόντα θα συμβάλουν στη δημιουργία ενός τοπικού  brand-nameκαι πως θα επιτευχθεί η σύνδεση των τοπικών προϊόντων με την τοπική τουριστική βιομηχανία για παράδειγμα μέσω συμβάσεων των ξενοδοχείων με τοπικούς παραγωγούς για την χρήση τοπικών προϊόντων. Αυτό είναι προφανές ότι καθίσταται ευκολότερο όταν οι μονάδες είναι μικρότερες και δεν αποτελούν μέρος διεθνών εταιριών με δεδομένες αλυσίδες εφοδιασμού και διεθνή συμβόλαια. Η σχετική βιβλιογραφία είναι ιδιαίτερα πλούσια.

Αντί επιλόγου

Αυτή τη στιγμή γίνεται μια τεράστια συζήτηση για το ταμείο ανάκαμψης. Ένα ταμείο που ενδεχομένως αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία και για την Λέσβο. Όμως δεν έχει υπάρξει καμιά ουσιαστική διαβούλευση για το έργα θα περιλαμβάνει, δεν έχει γίνει καμία πραγματική ακρόαση των τοπικών φορέων και της τοπικής κοινωνίας. Η συζήτηση για τις αρχές που θέλουμε να διέπουν την ανάπτυξη του τόπου μας έπρεπε να είχε ξεκινήσει χθες. Έτσι ώστε η εφαρμογή ενός βιώσιμου, ρεαλιστικού και συμπεριληπτικού αναπτυξιακού σχεδίου να ξεκινήσει σήμερα.

* O Αντώνης Παπαζαχαρίου είναι Οικονομολόγος